Bài viết “Khi lòng tin bị đánh cắp” của anh Nguyễn Quốc Toàn không chỉ gây chấn động vì danh sách những thương vụ có thật, mà còn vì những điều mà ai làm nghề lâu cũng từng thấy, nhưng hiếm ai dám kể. Tôi đọc mà nhiều đoạn như đang thấy chính mình trong đó.
Tôi không phải nhà đầu tư chuyên nghiệp. Nhưng là một thành viên tích cực trong cộng đồng doanh nhân trẻ, một người làm tư vấn, giảng dạy khởi nghiệp, đỡ đầu cho nhiều bạn trẻ. Tôi có cơ hội chứng kiến và đôi lúc tham gia nhiều thương vụ M&A, gọi vốn, chuyển nhượng, từ góc nhìn của cả bên trong lẫn bên ngoài, cả bên này lẫn bên kia.
Có thương vụ thành công. Có thương vụ thất bại. Có những thứ sau vài năm trở thành mối quan hệ chiến lược. Cũng có những cuộc hợp tác kết thúc bằng im lặng, tổn thương và chẳng ai muốn nhắc lại.
Từ tất cả trải nghiệm đó, tôi rút ra cho mình ba nguyên tắc mà sau này, mỗi khi góp vốn, hỗ trợ, hay tư vấn cho người khác đầu tư, tôi luôn lặp đi lặp lại:
1. “Chọn kỹ & nghĩ lâu”: Đủ độ KHÓ, Có độ LỚN, Trốn TẦM THƯỜNG
Tôi thường chỉ đầu tư, cả tiền lẫn chất xám, vào những doanh nghiệp mà tôi thấy có ba yếu tố:
- Đủ độ KHÓ: Vì dễ quá thì người khác làm trước rồi, hoặc làm không ra chất. Cái khó mới kích thích sự sáng tạo và dẫn tới rào cản cạnh tranh bền vững.
- Có độ LỚN: Thị trường phải đủ rộng để nỗ lực có thể quy đổi thành thành quả lớn. Nếu không, chỉ là cuộc chơi của sự bào mòn.
- Trốn TẦM THƯỜNG: Người sáng lập và đội ngũ có tư duy khác biệt, cách hành xử khác biệt và giấc mơ vượt xa cái gọi là “kiếm ăn”.
Và dĩ nhiên, khi đầu tư vào người thì tôi hay dùng nguyên tắc “The better half”:
- Tôi muốn làm việc với những người “có cái mình cần, và cần cái mình có”.
- Đủ khác nhau để có thể yêu nhau, đủ giống nhau để có thể sống cùng nhau.
2. “Vào ít xem NGƯỜI – Vào nhiều xem LUẬT”
Đây là nguyên tắc mà tôi nghiệm ra sau không ít bài học đắt giá.
* Tôi thường chỉ vào ít (dưới 5–10% cổ phần, hoặc dưới 20% vốn nhàn rỗi của cá nhân). Với mức đó thì bạn không kiểm soát được gì. Bạn đang đặt cược vào người – đội ngũ sáng lập, vốn xã hội, uy tín, tư duy, đạo đức… của họ.
Khi ấy, yếu tố quan trọng nhất là: có biết nhìn người không. Nếu không biết nhìn người thì đừng vào. Còn nếu biết rồi, thì chỉ nên vào khi:
- Số tiền mình bỏ ra không quá ảnh hưởng, nếu có mất thì cũng không tạo hiệu ứng domino.
- Người được đầu tư đáng tin (có năng lực gánh vác & không xem bạn là công cụ rút vốn).
Mà tôi thường đầu tư ít vì không muốn những người sáng lập mất động lực. Họ nên cảm nhận rằng họ được thêm (sự trợ giúp, những tư duy, những kết nối..) chứ không phải mất bớt (sự kiểm soát, lợi nhuận, cơ nghiệp…).
* Nếu đôi kho phải vào nhiều (từ 20% trở lên hoặc bỏ ra số tiền lớn), thì bắt buộc phải:
- Soạn luật kỹ: Điều khoản rõ ràng, quyền và nghĩa vụ không mơ hồ.
- Cài người chuẩn: Có nhân sự cốt cán tham gia vào các điểm chốt như tài chính hay vận hành.
- Nắm đòn bẩy: Dù mềm (mạng lưới, thương hiệu cá nhân) hay cứng (hợp đồng, tài sản), bạn phải có thứ mà đối phương phải “nể”.
Tôi hay đùa: Khi cả luật pháp, luật trời và luật rừng bạn đều nắm thì mới ổn.
3. Vào SÂU – Ở LÂU – Ra CÓ TÂM
Có những thương vụ mà tôi chỉ góp vài phần trăm, nhưng tôi dành thời gian quan sát, hiểu sản phẩm, ngồi nghe team vận hành kể về thị trường, khách hàng. Tôi không chen vào quyết định, nhưng tôi luôn là người bạn phản biện có ích: chỉ ra lỗ hổng, chia sẻ bài học, kết nối nguồn lực.
Vì tôi tin rằng:
- Không hiểu – thì không nên vào.
- Không gắn – thì không nên góp.
- Không tâm – thì sau này chẳng ai muốn gặp lại.
Khi đã tham gia, thì hãy ở đủ lâu để gặt được quả ngọt, chứ đừng chỉ mong kiếm lợi nhuận lướt sóng.
Và cuối cùng, cách mình thoái vốn ra sao cũng là một phép thử. Nếu ra đi mà để lại lỗ hổng, sự mất lòng, hay hệ luỵ cho doanh nghiệp, thì dù lời bao nhiêu, bạn cũng thua về niềm tin.
Sự ra đi của mình sẽ phải là tích cực hơn cho doanh nghiệp, cổ đông hiện hữu lẫn cổ đông mới.
LỜI KẾT: Không chỉ đầu tư tiền – là đang đầu tư vào chính mình
Những cú “lật kèo”, dù là cá biệt, đang làm tổn thương vốn xã hội nghiêm trọng tại Việt Nam.
Chúng ta – những người đang gây dựng các thương hiệu Việt, đang khởi nghiệp, đang làm tư vấn, đang quản lý quỹ – phải hành xử với nhau như thể mai này còn gặp lại.
Vì cuối cùng, môi trường đầu tư không chỉ được quyết định bởi chính sách, mà được xây bằng niềm tin – từng thương vụ một.
Niềm tin không đến từ cam kết – mà đến từ cách chúng ta cư xử với cam kết.
