Trong một buổi trò chuyện cà phê, tôi từng nghe một câu chuyện thú vị về anh Hoàng - một kỹ sư công nghệ xuất sắc. Suốt gần 10 năm làm việc ở một tập đoàn đa quốc gia, anh được mệnh danh là “người giải mã lỗi” vì có thể xử lý những vấn đề mà cả nhóm kỹ thuật phải đau đầu hàng tuần. Đồng nghiệp và sếp đều tin rằng: “Một người giỏi như anh, nếu ra mở công ty riêng, chắc chắn sẽ thành công rực rỡ.”
Thế rồi anh Hoàng nghỉ việc. Anh gom toàn bộ tiền tiết kiệm, cộng thêm vay mượn bạn bè để khởi nghiệp một startup công nghệ. Ngày khai trương, bạn bè kéo đến đông, ai cũng khen anh dũng cảm và dự đoán “chỉ vài năm nữa là thành tỷ phú công nghệ.” Thế nhưng, chỉ sau 18 tháng, công ty anh giải thể. Anh mất phần lớn vốn liếng, nợ nần chồng chất, thậm chí phải quay về đi làm thuê.
Câu chuyện này không phải cá biệt. Thực tế, có không ít chuyên gia giỏi trong một lĩnh vực từ kỹ sư, bác sĩ, luật sư cho đến nhà thiết kế, từng thất bại khi thử sức với con đường kinh doanh. Nguyên nhân không phải vì họ thiếu năng lực, mà bởi chuyên môn giỏi không đồng nghĩa với kinh doanh giỏi.
1. Khác biệt giữa chuyên môn và quản trị
Một kỹ sư giỏi biết cách vận hành máy móc tối ưu. Một bác sĩ giỏi cứu được nhiều ca bệnh khó. Nhưng khi bước vào kinh doanh, những kỹ năng ấy chỉ là “sản phẩm cốt lõi.” Còn để công ty sống sót, người sáng lập phải biết xây dựng mô hình tài chính, quản lý dòng tiền, hoạch định chiến lược nhân sự, chăm sóc khách hàng, marketing và cả pháp lý.
Điểm mù của nhiều chuyên gia nằm ở chỗ: họ tin rằng “sản phẩm tốt tự nó sẽ bán được.” Nhưng thị trường không vận hành như phòng thí nghiệm. Một sản phẩm tốt có thể chết yểu nếu không được marketing đúng cách. Một dịch vụ chất lượng cao có thể biến mất nếu thiếu dòng tiền nuôi sống đội ngũ trong những tháng đầu khó khăn.
2. Tư duy người làm khác tư duy người chủ
Người làm chuyên môn thường tập trung vào chi tiết kỹ thuật: code có chạy mượt không, ca phẫu thuật có thành công không, bản thiết kế có đủ thẩm mỹ chưa. Trong khi đó, người làm kinh doanh phải nhìn vào bức tranh tổng thể: chi phí - lợi nhuận, tỉ lệ rủi ro, tốc độ quay vòng vốn, hiệu quả đầu tư so với thị trường.
Một kỹ sư có thể hứng thú cả đêm với việc tối ưu thuật toán thêm 10% tốc độ, nhưng một doanh nhân sẽ tự hỏi: “Tối ưu đó có giúp mình tăng thêm khách hàng, tăng doanh thu, giảm chi phí không?” Nếu câu trả lời là không, họ sẽ gác lại.
Sự khác biệt ấy khiến nhiều người giỏi khi khởi nghiệp bị “mắc kẹt” trong chính sản phẩm thay vì tập trung vào thị trường.
3. Quản trị tài chính - tử huyệt lớn nhất
Trong khảo sát của CB Insights về nguyên nhân khiến startup thất bại, hơn 38% trường hợp là hết tiền mặt. Và đây là điểm yếu kinh điển của những người đi từ chuyên môn sang kinh doanh.
Anh Hoàng trong câu chuyện mở đầu chính là ví dụ điển hình. Anh đầu tư hầu hết tiền vào phát triển sản phẩm: thuê kỹ sư, mua thiết bị, chạy thử nghiệm. Nhưng anh lại không dự phòng dòng tiền cho marketing, không có kế hoạch xoay vốn khi khách hàng chưa kịp thanh toán, và cũng không tính đến chi phí vận hành kéo dài. Khi công ty bắt đầu thiếu hụt, anh phải vay nóng với lãi suất cao, rồi cuối cùng “chết” vì gánh nặng tài chính.
Doanh nhân không chỉ cần giỏi kiếm tiền, mà còn phải giỏi giữ tiền và xoay tiền. Một sai lầm nhỏ trong quản trị tài chính có thể xóa sạch công sức nhiều năm.
4. Bài học từ thực tế
Có một câu nói nổi tiếng: “Nếu bạn giỏi nấu ăn, hãy mở nhà hàng” nghe thì hợp lý, nhưng thực tế thì chưa chắc. Biết nấu ăn ngon không đồng nghĩa với biết quản lý chi phí nguyên liệu, điều hành nhân viên, hay thiết kế trải nghiệm khách hàng.
Nhiều quán ăn ngon mở ra rồi nhanh chóng đóng cửa, không phải vì món dở đi, mà vì chủ quán không biết quản trị. Ngược lại, có những chuỗi thương hiệu đồ ăn nhanh chẳng quá xuất sắc về hương vị, nhưng lại thành công rực rỡ nhờ quản trị tài chính và marketing hiệu quả.
5. Vậy lối ra là gì?
Điểm mấu chốt nằm ở tư duy khi bước vào kinh doanh. Người giỏi chuyên môn muốn làm chủ không nên nghĩ rằng mình “tự nhiên sẽ giỏi tất cả.” Họ có thể:
Tìm đối tác giỏi về kinh doanh để bổ trợ.
Học thêm kiến thức tài chính và quản trị trước khi khởi nghiệp.
Thuê hoặc cố vấn từ những người có kinh nghiệm.
Một doanh nghiệp thành công cần cả hai trụ cột: chuyên môn để tạo ra giá trị thật, và quản trị để duy trì giá trị đó trong thị trường.
Thất bại của những người giỏi chuyên môn khi khởi nghiệp không phải là điều đáng xấu hổ. Nó giống như việc một cầu thủ giỏi chưa chắc đã trở thành huấn luyện viên giỏi. Hai vai trò, hai tư duy hoàn toàn khác nhau.
Nhưng nếu biết kết hợp, đem chuyên môn sâu làm nền tảng, và bổ sung kỹ năng quản trị, tài chính, chiến lược thì người giỏi chuyên môn hoàn toàn có thể trở thành doanh nhân thành công.
Và có lẽ, câu chuyện của anh Hoàng cũng để lại một bài học đắt giá: sự xuất sắc trong công việc chuyên môn là khởi đầu tốt, nhưng để đi xa trên con đường kinh doanh, cần một bộ kỹ năng hoàn toàn mới.
