Khái niệm “an ninh quốc gia toàn diện” hoặc “an ninh quốc gia tổng thể” (总体国家安全) của ông Tập Cận Bình được chính thức đưa ra vào năm 2014 được coi là thiết yếu đối với sự phát triển của Trung Quốc và sự tồn tại của đảng. Ban đầu khái niệm này bao gồm 11 loại an ninh, nhưng hiện đã mở rộng lên 16 (xem Hình), bổ sung thêm các lĩnh vực như an ninh sinh học và an ninh không gian. Việc xuất bản các bài phát biểu được của ông Tập về an ninh quốc gia toàn diện vào tháng 3 năm 2018, tiếp theo là một bản tóm tắt vào năm 2022 đã cho thấy nỗ lực của Trung Quốc trong việc biến khái niệm này thành một nguyên lý bất biến của đảng.
“Nghị quyết lịch sử” lần thứ 3 công bố vào tháng 11 năm 2021 sau HNTW 6 của Ban Chấp hành Trung ương ĐCSTQ đã cảnh báo về những áp lực chưa từng có từ môi trường quốc tế ngày càng căng thẳng pha trộn các mối đe dọa truyền thống và phi truyền thống. Cuối năm 2021, Bộ Chính trị cũng đã vạch ra Chiến lược An ninh Quốc gia mới cho năm 2021 - 2025. Tài liệu không được công khai nhưng củng cố các chính sách hiện có. Như ông Tập Cận Bình đã chỉ thị cho các quan chức hàng đầu của bộ máy pháp lý và an ninh của ĐCSTQ vào tháng 1 năm 2022: tất cả các cơ quan đảng và nhà nước phải cải thiện nỗ lực để ngăn chặn bất kỳ mối đe dọa bên trong và bên ngoài nào đối với hệ thống chính trị và an ninh quốc gia của Trung Quốc.
Tập Cận Bình đã biến an ninh quốc gia thành một mô hình quan trọng xuyên suốt tất cả các khía cạnh của quản trị Trung Quốc dù cho việc “an ninh hóa mọi thứ” như này không phải là một điều gì quá mới mẻ. Bởi lẽ, những thay đổi của ông Tập đối với khuôn khổ an ninh quốc gia của Trung Quốc được xây dựng dựa trên các khái niệm và thể chế đã được thiết lập bởi những người tiền nhiệm.
Vào thời Mao Trạch Đông, công tác an ninh quốc gia vẫn công việc của quân đội và các tổ chức an ninh, trong khi căng thẳng chính trị và sự chống đối được giải quyết thông qua các chiến dịch chính trị và vận động quần chúng. Đặng Tiểu Bình đã trao vai trò chính thức hóa cho các chủ thể thể chế bổ sung, từ các bộ và ban ngành kinh tế đến các tổ chức truyền thông, những tổ chức được giao nhiệm vụ trở thành “trung tâm tư tưởng thúc đẩy sự ổn định và thống nhất trên toàn quốc”.
Năm 1997, Giang Trạch Dân đã cố gắng thành lập một Ủy ban An ninh Quốc gia theo mô hình Hội đồng An ninh Quốc gia Hoa Kỳ, để phối hợp với số lượng ngày càng tăng các cơ quan đảng và cơ quan nhà nước tham gia vào công tác an ninh quốc gia. Ý tưởng của ông đã bị bác bỏ một phần, dẫn đến một thỏa hiệp là sự ra đời của Tiểu ban lãnh đạo trung ương (LSG) về An ninh quốc gia được thành lập vào năm 2000.
Vào cuối năm 2013, ông Tập đã nâng cấp LSG này thành Ủy ban An ninh Quốc gia Trung ương (CNSC), đỉnh cao mới trong bộ máy an ninh quốc gia của Trung Quốc. Giờ đây, khi kết thúc nhiệm kỳ thứ hai, ông Tập không chỉ giám sát CNSC và các ủy ban khác liên quan đến các khu vực an ninh quốc gia trọng yếu, mà ông còn thành công trong việc bổ nhiệm các thuộc cấp đáng tin cậy như Đinh Tiết Tường - Chủ nhiệm Văn phòng Trung ương, Trần Nhất Tân- Tổng thư ký Ủy ban Chính trị và Pháp luật Trung ương, và Vương Tiểu Hồng - Bộ trưởng Bộ Công an mới của Trung Quốc, giữ các vị trí chủ chốt.
Sự thúc đẩy tập trung hóa và thể chế hóa của ông Tập đã đi kèm với việc mở rộng nhanh chóng hệ thống luật pháp, mà phương tiện truyền thông nhà nước gọi là “Vạn lý trường thành pháp lý” để bảo vệ an ninh quốc gia.
Kể từ năm 2014, một danh sách dài các luật liên quan đến an ninh quốc gia đã được đã ban hành, đáng chú ý nhất là Luật An ninh Quốc gia (2015), Luật Chống khủng bố (2015), Luật Chống gián điệp (2014), Luật An ninh mạng (2016), Luật Quản lý tổ chức phi chính phủ nước ngoài (2016), Luật Tình báo quốc gia (2017), Luật chống trừng phạt của nước ngoài (2021) và Luật Bảo mật dữ liệu (2021).
Kết quả của việc đưa khái niệm “an ninh tổng thể quốc gia” vào mô hình quản trị đã tạo ra nhiều thay đổi sâu sắc đối với đời sống kinh tế - xã hội Trung Quốc.
(1) Mô hình "an ninh trên hết" đã định hình lại các mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội
Tư duy này đã được gói gọn trong “Tài liệu số 9” trong nội bộ đảng ban hành năm 2013, nhằm vào các giá trị phổ quát và xã hội dân sự kiểu phương Tây, tự do báo chí và tam quyền phân lập.
(2) Nhiệm vụ an ninh đã xác định lại mô hình tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc
Phát triển kinh tế là nguồn gốc chính của tính chính danh trong nước đối với ĐCSTQ và là cơ sở cho ảnh hưởng quốc tế ngày càng tăng của Trung Quốc. Từ Đặng đến Hồ Cẩm Đào, các nhà lãnh đạo nước này rõ ràng đã ưu tiên phát triển. Nhưng ông Tập đã thay đổi phép tính. Câu thần chú mới là “tích hợp phát triển và an ninh” (统筹 发展 和 安全), như được xác nhận trong các văn bản chính sách từ cuối năm 2019 và trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021–25). Về lý thuyết, điều này báo hiệu sự bình đẳng còn trong thực tế, nó ưu ái an ninh.
Trong bối cảnh mâu thuẫn thương mại Trung-Mỹ và các hạn chế đầu tư và thị trường của phương Tây, bao gồm cả chống lại các công ty viễn thông Trung Quốc, Bắc Kinh đã trở nên quyết đoán hơn trong việc kiểm soát các nhà vô địch của mình trong nước và bảo vệ họ ở nước ngoài. Tư duy thay đổi cũng thể hiện rõ trong chương trình nghị sự chính sách bao quát năm 2020 của ông Tập về “tuần hoàn kép”. Mục đích của nó là bảo vệ an ninh kinh tế bằng cách cải thiện nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa của Trung Quốc đồng thời thu lợi từ các lợi ích của toàn cầu hóa ở bất cứ đâu có thể.
(3) An ninh hóa việc hoạch định chính sách thúc đẩy sự quyết đoán hơn của Trung Quốc ở nước ngoài
Khi thế giới “trải qua những thay đổi chưa từng thấy trong một thế kỷ”, nhà Trung Quốc đã tăng cường nỗ lực để định hình môi trường quốc tế. Đảm bảo lợi ích của Trung Quốc ở nước ngoài và vị thế của nước này trên thế giới đã trở thành mục tiêu chính trong công tác an ninh quốc gia của Trung Quốc. Tình trạng an ninh quốc gia của Trung Quốc trước đây chủ yếu nằm trong biên giới Trung Quốc, nhưng hiện nay đang mở rộng ra quốc tế. Việc xây dựng và hiện đại hóa quân đội, chính sách đối ngoại quyết đoán hơn cũng như nỗ lực kiểm soát các chính sách liên quan đến Trung Quốc trên trường quốc tế nhằm hướng đến việc giúp Bắc Kinh đạt được những mục tiêu này.
