Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng gay gắt, các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp nhẹ, đặc biệt là những lĩnh vực mang tính truyền thống như thủ công mỹ nghệ hay thiết kế bao bì, đang cần đến những bước tiến mang tính đổi mới để nâng cao giá trị sản phẩm và tiếp cận thị trường rộng lớn hơn. AI tạo sinh (Generative AI) không chỉ là một công cụ xử lý dữ liệu hay thiết kế nhanh chóng, mà đã và đang trở thành một đối tác sáng tạo, giúp các nghệ nhân, nhà thiết kế và cả những người trẻ khởi nghiệp phát triển các sản phẩm có chiều sâu văn hóa lẫn khả năng cạnh tranh trên thị trường hiện đại.
AI trong thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ: Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại
Theo thống kê của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, cả nước hiện có trên 5.400 làng nghề, trong đó miền Bắc chiếm khoảng 1.500 làng nghề, tập trung chủ yếu ở vùng châu thổ sông Hồng như: Hà Nội, Bắc Ninh, Nam Định, Thái Bình... Nhiều làng nghề đã tồn tại và phát triển qua hàng trăm năm, trở thành biểu tượng văn hóa của địa phương và cả nước. Tuy nhiên, việc thiết kế mẫu mã sản phẩm vẫn còn nhiều hạn chế, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm cá nhân và thiếu sự hỗ trợ từ công nghệ.
Chị N.T.L. (chủ một xưởng gốm) chia sẻ: “Trước đây, mỗi lần ra mẫu mới là mất cả tuần để nghiên cứu và thử nghiệm. Giờ thì tôi chỉ cần đưa ra một vài từ khóa, AI sẽ gợi ý hàng loạt thiết kế theo đúng xu hướng, lại phù hợp với phong cách truyền thống của làng nghề”.
Anh T.V.H. (thợ làm mây tre đan) cho biết: “Nhờ AI, tôi có thể biết khách hàng ở Nhật hay châu Âu đang ưa chuộng màu sắc, kiểu dáng nào. Từ đó mình điều chỉnh lại mẫu mã, đan thêm một chút hiện đại vào nét truyền thống”.
AI tạo sinh cũng đang dần trở thành trợ thủ đắc lực cho những cơ sở nhỏ trong khâu dự đoán thị trường và chuẩn bị nguyên liệu. Chị L.T.H. (chủ một xưởng tranh thêu ở Huế) tâm sự: “Tôi dùng AI để phân tích xem mẫu nào sẽ có xu hướng hot mùa tới, từ đó chủ động chuẩn bị chỉ thêu, vải và nhân lực. Trước đây nhiều khi làm ra sản phẩm rồi mới biết là thị trường đã đổi gu”.
Xu hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong thiết kế và sản xuất thủ công mỹ nghệ, bao gồm cả sản phẩm từ vải thổ cẩm, đang thay đổi tại Việt Nam. Các dự án như Ethnicity đã số hóa hoa văn thổ cẩm truyền thống, tạo điều kiện cho các nhà thiết kế trẻ sáng tạo và kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại trong sản phẩm của mình. Ngoài ra, nhiều nghệ nhân và nhà thiết kế đã tích cực đưa thổ cẩm vào các sản phẩm thời trang và phụ kiện hiện đại như túi xách, ví, khăn choàng, nhằm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong cuộc sống đương đại.
Chuyên gia nhận định gì?
Theo ThS. Mai Nguyễn Hoàng Nam - Chuyên gia Đào tạo Ứng dụng AI tạo sinh cho doanh nghiệp, Giám đốc Học viện Kỹ năng VTALK, nhận định rằng AI tạo sinh không chỉ là một công cụ hỗ trợ thiết kế mà còn là đối tác đồng sáng tạo. Trong lĩnh vực bao bì và nhãn mác, AI giúp tạo ra những thiết kế phù hợp với từng nhóm khách hàng, từ giới trẻ thích sự tối giản, cho đến những người yêu mến phong cách truyền thống. Theo ông Nam, AI có thể phân tích dữ liệu từ hành vi tiêu dùng, xu hướng thị trường đến yếu tố văn hóa vùng miền, từ đó đề xuất các mẫu thiết kế tối ưu.
Ông Nam cho rằng, AI tạo sinh còn mang lại một cơ hội rất lớn cho những người trẻ muốn khởi nghiệp từ văn hóa. Với những startup chọn lĩnh vực bảo tồn làng nghề truyền thống, AI có thể là chiếc cầu nối giữa di sản và tương lai. “Các bạn trẻ có thể dùng AI để số hóa hoa văn, chất liệu, câu chuyện dân gian, từ đó nuôi các mô hình tạo sinh để đề xuất những thiết kế mang đậm bản sắc nhưng lại hợp thị hiếu ngày nay”. Chuyên gia Hoàng Nam lấy ví dụ một nhóm startup sinh viên mong muốn hợp tác với nghệ nhân làng lụa để số hóa toàn bộ mẫu hoa văn truyền thống, từ đó thiết kế ra loạt sản phẩm thời trang ứng dụng mang hơi hướng hiện đại. “Họ không thay thế truyền thống, mà làm cho truyền thống sống lại trong một hình hài mới. Đó là một tư duy cực kỳ đáng quý”.
Điều quan trọng là những người làm nghề, cả cũ lẫn mới phải xác định rằng AI không thể thay thế được cảm nhận nghệ thuật, mà chỉ mở rộng khả năng thử nghiệm. “Chúng ta không dùng AI để nghĩ thay con người, mà dùng nó để tìm ra hàng chục khả năng, rồi lựa chọn cái phù hợp nhất với bản sắc, thị trường và cảm xúc thẩm mỹ của mình”. Chuyên gia Mai Nguyễn Hoàng Nam nhấn mạnh, bảo tồn không phải là sao chép quá khứ, mà là tái hiện văn hóa bằng ngôn ngữ của thời đại. Chúng ta không thể bán một sản phẩm mà chỉ nhóm người lớn tuổi, có kinh nghiệm mới hiểu. AI giúp kể lại câu chuyện truyền thống bằng hình thức mới, từ thiết kế đến cách truyền thông sản phẩm, để cả người trẻ cũng thấy được cái đẹp của làng nghề.
Về phía ThS. Diệp Giang Thủy Khương - Thạc sĩ Khoa học và Kỹ thuật Máy tính (Đại học Sejong Hàn Quốc), Chuyên nghiên cứu AI và thiết bị bay không người lái, ông chia sẻ rằng: “Hiện nay, AI tạo sinh đang hỗ trợ rất nhiều cho ngành công nghiệp nhẹ và sản xuất, đặc biệt là trong khâu thiết kế, phát triển ý tưởng sản phẩm và dự đoán xu hướng thị trường. Công nghệ này giúp rút ngắn thời gian sáng tạo, giảm chi phí thử nghiệm và mở rộng khả năng cá nhân hóa theo nhu cầu khách hàng. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích đó, AI vẫn tồn tại nhiều hạn chế: nó phụ thuộc vào dữ liệu đầu vào, thiếu cảm quan văn hóa và không thể tự đưa ra quyết định đúng đắn nếu không có sự hướng dẫn từ con người”.
Ông Khương cũng cho biết điều mà AI tạo sinh làm tốt nhất là hỗ trợ ở giai đoạn đầu của quy trình sáng tạo, khi chúng ta cần nhiều ý tưởng, nhiều lựa chọn và tốc độ cao. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã áp dụng AI tạo sinh một cách hiệu quả. Ví dụ trong ngành thời trang, các thương hiệu lớn đã và đang sử dụng AI tạo sinh để tạo ra thiết kế từ mô tả văn bản, hỗ trợ các nhà thiết kế tăng tốc quá trình lên ý tưởng. Một số doanh nghiệp cũng đang tận dụng AI để tạo nội dung hình ảnh và quảng cáo, giúp cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa dẫm vào AI mà bỏ qua yếu tố con người như hiểu biết về văn hóa, gu thẩm mỹ, hay cảm nhận thị trường thì sản phẩm dễ bị thiếu hồn, hoặc rơi vào lối mòn. Ngoài ra, các nội dung quảng cáo rất dễ mất chất riêng, thiếu chiều sâu và bị rập khuôn, khiến thương hiệu không thể tạo được ấn tượng độc đáo với khách hàng. Nói cách khác, AI giỏi tạo ra cái mới, nhưng không thể xác định cái gì là phù hợp nếu không có sự dẫn dắt của con người.
Vì vậy, để khai thác AI tạo sinh một cách hiệu quả, các cá nhân và doanh nghiệp nên xem AI là bạn đồng hành, không phải người thay thế. Biết cách đặt câu hỏi đúng, chọn lọc dữ liệu đầu vào, và giữ quyền kiểm soát sáng tạo sẽ giúp AI phát huy tối đa sức mạnh của nó. Quan trọng hơn, hãy giữ vai trò người đạo diễn, không để AI dẫn dắt toàn bộ quá trình.
“Nhìn chung, AI không thay con người sáng tạo, mà giúp con người sáng tạo tốt hơn. Còn nếu chúng ta lạm dụng và sử dụng AI một cách bừa bãi, chúng ta không còn làm chủ công cụ nữa mà là đang bị công cụ dẫn lối mình”, Thạc sĩ Thủy Khương đặc biệt nhấn mạnh.
AI tạo sinh đang mở ra một chương mới cho công nghiệp nhẹ, nơi những làng nghề trăm tuổi được tiếp sức bằng công nghệ hiện đại để bước ra thị trường toàn cầu. Từ chiếc giỏ mây, bức tranh thêu đến bao bì mỹ phẩm hay thiết kế thời trang, AI giúp con người làm nhanh hơn, cá nhân hóa hơn, và không ngừng đổi mới trong khuôn khổ bản sắc.
Tuy nhiên, chìa khóa để thành công không nằm ở việc chạy theo công nghệ, mà ở cách dùng AI như một cộng sự sáng tạo, biết lắng nghe con người, thấu hiểu văn hóa và gìn giữ linh hồn truyền thống trong từng sản phẩm. Khi công nghệ và cảm xúc đồng hành, những sản phẩm thủ công sẽ không chỉ sống trong viện bảo tàng, mà bước vào đời sống hiện đại một cách tự tin, sinh động và bền vững.
Bùi Thu Hương
