Từ những điều chỉnh chính sách thuế gần đây, không ít hộ kinh doanh cá thể và doanh nghiệp nhỏ đã ngừng hoạt động. Với nhiều người, đây là tín hiệu tiêu cực. Nhưng nếu nhìn nhận kỹ hơn, có thể đó lại là bước sàng lọc cần thiết để nền kinh tế Việt Nam bước sang một giai đoạn mới, trưởng thành hơn.
A. Một chuỗi tiến hoá của tư duy kinh doanh
Trong vài thập kỷ qua, mô hình kinh doanh tại Việt Nam đã phát triển qua nhiều giai đoạn, có thể tạm chia thành 7 cấp độ:
- M1 – Có hàng là thắng: Thời hàng hóa khan hiếm, ai có nguồn cung là có khách. Nếu ai đã từng sống qua giai đoạn kinh tế kế hoạch - ngăn sông cấm chợ ắt hẳn sẽ thấm thía cảnh giới này.
- M2 – Mua thấp bán cao: Thời điểm thị trường còn nhá nhem thiếu thông tin, người biết “đi buôn” kiếm lời từ bất đối xứng thông tin.
- M3 – Mua tận gốc bán tận ngọn: Lúc logistics và chuỗi cung ứng/phân phối bắt đầu được tối ưu, muốn thành công, những người buôn bán buộc phải lăn xả và tham gia sâu hơn, sớm hơn vào chuỗi cung ứng sản phẩm.
- M4 – Nâng hiệu quả nhờ có quy mô: Khi người tiêu dùng lười hơn, niềm tin thấp hơn, hệ thống phân phối hiện đại và sàn TMĐT lên ngôi. Đây là lúc các kênh MT như siêu thị, chuỗi bán lẻ, cửa hàng tiện lợi và thương mại điện tử lên ngôi. Và đơn vị nào, kênh nào bán được số lượng nhiều hơn thì đơn vị ấy sẽ có được uy lực đàm phán cao hơn với nhà cung cấp/đơn vị sản xuất cũng như giảm chi phí vận hành trên doanh thu xuống.
- M5 – Bán trực tiếp (D2C): Chi phí chiết khấu ngày càng cao (do M4) và sự cạnh tranh bất bình đẳng từ các nhãn hàng riêng đã gây sức ép lên các thương hiệu. Các doanh nghiệp phải dần bắt đầu cắt bớt trung gian để tối ưu margin và tăng trải nghiệm khách hàng. Năng lực thương mại điện tử của các doanh nghiệp được chú ý và đầu tư nhiều hơn. Các từ khoá O2O, O2O2O và D2C được nói đến ở mọi nơi.
- M6 – Bán dịch vụ thay vì sản phẩm hàng hoá đơn thuần: Gia tăng giá trị phi vật lý chuyển giao cho khách hàng thông qua các giá trị cộng thêm như tư vấn trước bán hàng, dịch vụ đi kèm và chăm sóc sau bán hàng.
- M7 – Bán giải pháp và trải nghiệm: Không còn đơn thuần là bán hàng, mà là đồng hành cùng khách hàng để giải quyết bài toán tổng thể của họ và tạo cho khách hàng trải nghiệm tối đa nên có.
Vấn đề là: đến tận 2025, một tỷ lệ rất lớn các hộ kinh doanh tại Việt Nam vẫn còn dừng lại ở M1 và M2, với tư duy buôn bán lặt vặt, không có chuẩn mực chất lượng, không rõ nguồn gốc hàng hoá, không hoá đơn đầu vào, không chịu thuế đầy đủ, và thậm chí không coi trọng việc phục vụ khách hàng.
B. Khi cái lỗi thời được “hỗ trợ” để tồn tại
Chính sự tồn tại lâu dài của các mô hình M1 – M2 đã làm méo mó hệ sinh thái kinh doanh:
- Làm nản lòng doanh nghiệp tử tế, vốn đầu tư bài bản nhưng lại phải cạnh tranh với những đơn vị “giảm giá bằng cách giảm mức độ tuân thủ luật”.
- Kìm hãm lực lượng lao động trẻ, khiến nhiều người thay vì trau dồi kỹ năng chuyên môn thì lại quay sang đánh hàng biên giới, livestream, chạy vặt, hay “làm gì cũng được miễn kiếm được tiền nhanh”.
- Tạo ra một tâm lý “không có gì phải cố gắng” trong giới trẻ và tầng lớp lao động. Khi thị trường đủ dễ dãi, họ không cần phấn đấu, không cần chuyên nghiệp, chỉ cần quen biết vài mối là có thể “bán hàng” qua ngày.
Chúng ta đã có 15–20 năm dễ dãi với sự thiếu kỷ luật trong kinh doanh - thiếu kỷ cương trong quản lý nhà nước, và hậu quả là:
- Thiếu hụt lao động chất lượng cao nghiêm trọng trong nhiều ngành.
- Văn hoá nghỉ việc về quê, mở quán, ra phố buôn bán nhỏ bùng nổ mỗi khi khủng hoảng tuổi trung niên xảy đến.
- Nhiều người đốt hết tiềm năng của bản thân vào những việc không cần đào tạo - không có tương lai lâu dài, rồi lại thất vọng khi không cạnh tranh được trong xã hội.
C. Sự đào thải của một vài tư duy và mô hình kinh doanh cũ: Tín hiệu lành, không phải thảm hoạ
Gần đây, sau các điều chỉnh về thuế, đặc biệt là siết hóa đơn điện tử, nâng chuẩn tuân thủ và kiểm soát hộ kinh doanh, hàng loạt cá thể và doanh nghiệp nhỏ đã rút lui. Nhiều người coi đó là “khủng hoảng”. Nhưng nếu nhìn xa hơn, đây chính là sự sàng lọc tự nhiên cần có.
Chúng ta không thể có một nền kinh tế ưu tú nếu cứ tiếp tục dung dưỡng:
- Mô hình trốn tránh trách nhiệm pháp lý;
- Tư duy ngắn hạn, chụp giật;
- Văn hoá cạnh tranh bằng lách luật.
Đây không phải là cuộc đàn áp, mà là một cuộc thanh lọc để tái cơ cấu lực lượng kinh doanh quốc gia.
Việc hàng loạt hộ kinh doanh M1 – M2 phải rút lui không phải là “bi kịch kinh tế”, mà là một bước sàng lọc tự nhiên và tất yếu, giúp:
- Điều tiết lại thị trường lao động: Buộc một bộ phận lao động phi chính thức phải quay trở lại thị trường chính thức, nâng cao kỷ luật và tính chuyên nghiệp.
- Tập trung dư địa thị trường và Tăng động lực cho lực lượng còn lại: Những người muốn tồn tại buộc phải học hỏi, nâng cấp bản thân, ứng dụng công nghệ, hiểu thị trường và phục vụ khách hàng tốt hơn.
- Giảm lãng phí nguồn lực quốc gia: Tránh việc người trẻ tiêu hao tuổi trẻ vào các hoạt động thương mại thiếu bền vững, không giúp đất nước cạnh tranh quốc tế.
D. Câu hỏi mấu chốt: Dựa vào đánh hàng - tạp hoá và livestream, liệu Việt Nam có thể sánh vai cường quốc năm châu?
Không quốc gia nào trở nên thịnh vượng nếu phần lớn nền kinh tế vận hành dựa trên trốn thuế, thiếu chuẩn mực và thiếu năng lực thực sự. Nếu Việt Nam muốn vươn tầm, không thể tiếp tục “mở rộng vùng xám” cho M1 – M2 tồn tại, mà phải:
- Tạo hành lang cho chuyển đổi mô hình: Giúp những người đang kinh doanh lặt vặt có cơ hội tiếp cận hỗ trợ để chuyển lên M3–M7.
- Chuẩn hoá thị trường: Kiên quyết loại bỏ những thực thể không tuân thủ luật chơi chung, gây méo mó thị trường.
- Xây dựng văn hoá kinh doanh chuyên nghiệp và học hỏi liên tục, để mỗi người Việt làm kinh doanh không chỉ vì sinh tồn, mà vì giá trị mình tạo ra cho xã hội.
THAY LỜI KẾT
❝Không phải ai rời cuộc chơi cũng là mất mát. Đôi khi, chính sự rút lui của cái cũ là bước khởi đầu cho cái mới tốt hơn.❞
Đã đến lúc chúng ta chia tay với mô hình buôn bán cũ, để nhường chỗ cho một hệ sinh thái kinh doanh chính trực, chuyên nghiệp và vươn tầm. Không phải vì nhà nước muốn thu thêm thuế, mà vì một Việt Nam mạnh mẽ và sòng phẳng hơn trên sân chơi toàn cầu.
Việt Nam không thiếu khát vọng, nhưng muốn vươn tầm thật sự, chúng ta không thể vừa theo đuổi ưu tú, vừa thỏa hiệp với tư duy cũ.
❝Muốn ưu tú, phải ưu tiên. Và để ưu tiên, phải dũng cảm loại bỏ những mô hình không còn tạo ra giá trị thực – dù đông đảo, quen thuộc, hay từng có đóng góp.❞
Không ai cấm người dân kinh doanh nhỏ. Nhưng chúng ta cần cùng nhau chuyển dịch tư duy kinh doanh từ sống sót sang kiến tạo, từ tạm bợ sang bền vững.
Đó không chỉ là nhiệm vụ của nhà nước.
Đó là lời mời gọi gửi đến từng doanh nhân, từng bạn trẻ, từng hộ kinh doanh cá thể:
Hãy lựa chọn cách tham gia vào nền kinh tế để trở thành một phần của tương lai ưu tú.
Muốn Ưu tú thì ta phải biết và dám Ưu tiên
Theo: Tran Bang Viet
