AI truyền thống: Giải bài toán với dữ liệu có sẵn
AI truyền thống hoạt động chủ yếu dựa trên các mô hình học máy (machine learning), vốn sử dụng dữ liệu có cấu trúc và được gán nhãn để học cách đưa ra dự đoán hoặc phân loại. Những hệ thống này thường được ứng dụng trong các lĩnh vực yêu cầu độ chính xác cao như tài chính, y tế, sản xuất hoặc giao thông.
Ví dụ, một hệ thống AI truyền thống trong ngân hàng có thể dự đoán nguy cơ gian lận thẻ tín dụng bằng cách phân tích lịch sử giao dịch. Hệ thống sẽ học từ hàng triệu giao dịch trước đó để xác định đâu là hành vi bất thường, từ đó đưa ra cảnh báo hoặc tự động khóa giao dịch.
Tại Việt Nam, một ứng dụng rất quen thuộc là hệ thống camera giao thông tự động phát hiện vi phạm. Các camera này được tích hợp AI để nhận diện biển số xe, xác định hành vi vượt đèn đỏ, đi sai làn đường, hoặc không đội mũ bảo hiểm. Dữ liệu hình ảnh thu được sẽ được AI phân tích bằng các thuật toán học sâu (deep learning), so sánh với các mẫu vi phạm đã học để đưa ra quyết định xử phạt nhanh chóng và chính xác. Đây là ví dụ điển hình cho việc AI truyền thống được triển khai trong các hệ thống có quy định rõ ràng và yêu cầu đầu ra cụ thể.
Tóm lại, AI truyền thống là công cụ mạnh mẽ để giải quyết các bài toán có tính định hướng, nhưng nó không có khả năng tự sáng tạo nội dung như con người.
AI tạo sinh: Sáng tạo từ dữ liệu và vượt ngoài mong đợi
AI tạo sinh (Generative AI) là làn sóng công nghệ mới với khả năng tạo ra nội dung hoàn toàn mới như văn bản, hình ảnh, âm nhạc, mã lập trình… thay vì chỉ phân tích hay dự đoán như trước đây. Điều làm nên sự khác biệt là đầu ra của AI tạo sinh không phải là kết quả đã có trong dữ liệu huấn luyện, mà là một sản phẩm mới được tạo theo thời gian thực.
Điển hình như ChatGPT – bạn chỉ cần đưa ra một câu lệnh hoặc một gợi ý, AI có thể trả lời như một người thật, viết bài, giải thích khái niệm, thậm chí viết kịch bản, làm thơ hay soạn giáo án. Với những mô hình như GPT, DALL·E hay Claude, AI không chỉ phản hồi đúng câu hỏi mà còn có khả năng thích nghi với phong cách, ngữ cảnh và mục tiêu cụ thể của người dùng.
AI tạo sinh thường dựa trên các mô hình nền lớn (foundation models), được huấn luyện trên kho dữ liệu khổng lồ từ Internet, giúp nó hiểu được ngôn ngữ tự nhiên, hình ảnh và cả mối liên hệ giữa chúng. Chính vì thế, AI tạo sinh có thể đồng hành như một cộng sự sáng tạo thực thụ, không chỉ trả lời mà còn gợi mở ý tưởng mới cho người dùng.
Điểm chung và khác biệt then chốt giữa hai loại AI
Điểm chung lớn nhất giữa AI truyền thống và AI tạo sinh là đều cần dữ liệu để huấn luyện và sử dụng các mô hình học máy. Tuy nhiên, sự khác biệt quan trọng nhất nằm ở mục đích đầu ra. AI truyền thống trả lời câu hỏi theo dạng “có/không”, “đúng/sai”, hoặc một con số cụ thể. Trong khi đó, AI tạo sinh tạo ra nội dung mới, không giới hạn bởi khung câu trả lời có sẵn.
Một khác biệt lớn nữa là về tính linh hoạt. AI truyền thống thường bị giới hạn trong một nhiệm vụ cụ thể và yêu cầu dữ liệu được gán nhãn rõ ràng. AI tạo sinh lại có khả năng hoạt động với dữ liệu không cấu trúc như văn bản, hình ảnh thực tế, âm thanh… và thậm chí học liên tục từ tương tác với người dùng.
Vì vậy, nếu AI truyền thống giống như một kỹ sư giỏi toán, thì AI tạo sinh lại giống như một nhà văn, nhà thiết kế hoặc trợ lý sáng tạo đa năng.
Vì sao người mới nên bắt đầu từ AI tạo sinh?
AI truyền thống đòi hỏi người học có nền tảng về lập trình, xác suất thống kê và thuật toán – điều khiến nó trở nên khó tiếp cận với người không chuyên. Ngược lại, AI tạo sinh lại mở ra cơ hội cho bất kỳ ai, chỉ cần biết cách đặt câu hỏi và giao tiếp với AI qua ngôn ngữ tự nhiên.
Chỉ với một vài cú nhấp chuột, bạn có thể dùng ChatGPT để viết email, tạo nội dung truyền thông, phân tích dữ liệu Excel, soạn giáo án hay xây dựng kế hoạch cá nhân. Đó là lý do vì sao AI tạo sinh được xem là “lối tắt công nghệ” dành cho Gen Z, người làm sáng tạo, giáo viên, marketer, quản lý – bất kỳ ai muốn tận dụng sức mạnh AI mà không cần biết code.
Thạc sĩ Võ Thị Mỹ Duyên, chuyên gia đào tạo ứng dụng AI tạo sinh, nhận định: “AI tạo sinh đang làm thay đổi cách chúng ta học tập, làm việc và sáng tạo. Thay vì mất hàng giờ để làm một slide, giờ đây chỉ cần vài dòng hướng dẫn đúng cách, AI sẽ hỗ trợ bạn tạo ra bản trình bày chỉ trong vài phút.”
Tạm kết: Chọn đúng hướng đi từ ngày đầu tiên
Hiểu đúng sự khác biệt giữa AI truyền thống và AI tạo sinh là nền tảng để bạn xác định đúng hướng đi trong hành trình học AI. Nếu bạn là người mới, hãy bắt đầu từ AI tạo sinh – nơi bạn có thể học qua thực hành, tận dụng công cụ mạnh mẽ mà không cần rào cản kỹ thuật.
Với 100 ngày phía trước, bạn hoàn toàn có thể biến AI thành cộng sự thân thiết – không chỉ giúp bạn tiết kiệm thời gian, mà còn mở rộng khả năng sáng tạo và năng suất cá nhân chưa từng có trước đây.
Bài viết do AI tổng hợp dựa theo một phần giáo trình VTALK
