Trong bối cảnh các căng thẳng địa chính trị và thương mại tiếp tục gia tăng, chính sách thuế quan giữa ba nền kinh tế lớn là Mỹ, Trung Quốc và Việt Nam đang tạo ra những ảnh hưởng lan tỏa không chỉ trong quan hệ song phương mà còn đến toàn bộ hệ thống kinh tế toàn cầu.
Việt Nam, trong vai trò một quốc gia trung gian trong chuỗi cung ứng, đang đối mặt với cả cơ hội và thách thức từ các chính sách thuế này, đặc biệt trong bối cảnh thị trường tài chính biến động mạnh, giá cả hàng hóa thế giới thay đổi nhanh chóng.
1. Căng thẳng thuế quan Mỹ - Trung: Tác động đến chuỗi cung ứng toàn cầu và giá nông sản
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung khởi phát từ năm 2018 đến nay chưa có dấu hiệu kết thúc hoàn toàn. Mỹ áp thuế lên hàng trăm tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, trong khi Trung Quốc đáp trả bằng cách cắt giảm nhập khẩu nông sản Mỹ, đặc biệt là đậu tương – mặt hàng nông sản chiến lược của Mỹ.
Việc Trung Quốc giảm nhập đậu tương từ Mỹ đã tạo ra biến động đáng kể trên sàn CBOT. Trong giai đoạn căng thẳng cao điểm, giá đậu tương sụt giảm mạnh do mất đi lực cầu lớn. Ngược lại, khi hai bên đạt được thỏa thuận giai đoạn 1, giá phục hồi mạnh mẽ nhờ kỳ vọng Trung Quốc sẽ tăng mua hàng Mỹ trở lại.
Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy các chính sách thuế quan không chỉ dừng ở cấp độ vĩ mô mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường hàng hóa, tài chính và các doanh nghiệp hoạt động toàn cầu.
2. Quan hệ Việt – Mỹ: Tăng trưởng xuất khẩu đi kèm với rủi ro phòng vệ thương mại
Việt Nam được xem là một trong những quốc gia hưởng lợi trong làn sóng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc. Xuất khẩu sang Mỹ tăng mạnh, đặc biệt trong các lĩnh vực điện tử, gỗ, may mặc và máy móc. Tuy nhiên, mức tăng trưởng nhanh này cũng khiến Việt Nam rơi vào tầm ngắm của các cơ quan điều tra thương mại Hoa Kỳ.
Một số vấn đề từng được phía Mỹ nêu ra gồm:
- Thặng dư thương mại lớn kéo dài.
- Can thiệp tỷ giá.
- Nguy cơ hàng hóa Trung Quốc "đội lốt" xuất xứ Việt Nam để tránh thuế.
Nếu Mỹ áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại mới, hoặc nâng mức thuế với một số mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, tăng trưởng xuất khẩu sẽ bị ảnh hưởng, kéo theo áp lực giảm lên cán cân thương mại, tỷ giá và dòng vốn đầu tư nước ngoài.
3. Quan hệ Việt – Trung: Phụ thuộc nguyên liệu và cạnh tranh thị trường nội địa
Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, đóng vai trò cung ứng chủ lực các nguyên vật liệu đầu vào như sợi, vải, thép, linh kiện điện tử và phân bón. Khi căng thẳng thương mại với Mỹ leo thang, Trung Quốc có xu hướng đẩy mạnh xuất khẩu sang các nước thứ ba – trong đó có Việt Nam – để tiêu thụ hàng tồn kho.
Điều này đặt ra ba vấn đề đáng lưu ý:
- Ngành sản xuất Việt Nam dễ bị gián đoạn nếu nguồn cung từ Trung Quốc bị siết.
- Hàng hóa Trung Quốc giá rẻ tràn vào, tạo áp lực cạnh tranh cho doanh nghiệp nội địa.
- Rủi ro lây lan từ xung đột địa chính trị và các biện pháp hạn chế phi thuế quan có thể phát sinh trong ngắn hạn.
4. Biến động giá đậu tương trên sàn CBOT: Tín hiệu từ thị trường hàng hóa
Đậu tương là mặt hàng có tính nhạy cảm cao với quan hệ thương mại Mỹ – Trung. Trung Quốc là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, với nhu cầu trên 100 triệu tấn/năm. Khi quan hệ giữa hai nước xấu đi, lượng mua từ Mỹ giảm, đẩy giá đậu tương đi xuống. Ngược lại, các tín hiệu hòa dịu ngay lập tức giúp giá tăng trở lại.
Đối với Việt Nam, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến:
- Chi phí nguyên vật liệu của ngành sản xuất thức ăn chăn nuôi.
- Giá đầu vào của ngành chăn nuôi, thực phẩm, và tiêu dùng nhanh.
- Áp lực lạm phát nhóm hàng thực phẩm và nguyên liệu nhập khẩu.
Các doanh nghiệp niêm yết trong các ngành này có thể chịu ảnh hưởng rõ rệt về biên lợi nhuận, giá vốn và định giá cổ phiếu trong các giai đoạn giá đậu tương biến động mạnh.
5. Thị trường chứng khoán Việt Nam: Phản ứng rõ ràng trước áp lực thuế quan và tâm lý phòng vệ
Kể từ thời điểm xuất hiện thông tin Mỹ xem xét áp thuế mới hoặc tái khởi động điều tra phòng vệ thương mại đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam (khoảng cuối tháng 3/2025), thị trường chứng khoán Việt Nam đã ghi nhận phản ứng tiêu cực cả về điểm số lẫn tâm lý nhà đầu tư.
Diễn biến nổi bật:
- Ngày 3/4/2025: VN-Index giảm 57,93 điểm, tương đương -4,78%, đánh dấu phiên giảm mạnh nhất kể từ đầu năm. Khối lượng giao dịch tăng vọt lên hơn 220 triệu đơn vị, cho thấy động thái bán tháo diện rộng.
Đây là thời điểm thị trường phản ứng trực tiếp với thông tin các biện pháp thuế mới từ Mỹ chính thức được ban hành hoặc có xác nhận điều tra sơ bộ từ USTR (Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ).
- Ngày 4/4/2025: Dù thị trường phục hồi kỹ thuật, VN-Index vẫn đóng cửa thấp hơn nhiều so với mốc tâm lý 1.200 điểm. Thanh khoản duy trì ở mức cao, cho thấy lực cầu bắt đáy có phần xuất hiện, nhưng chưa đủ để xác lập xu hướng đảo chiều.
- Tính đến ngày 8/4/2025: VN-Index giảm còn 1.152,74 điểm, tức đã mất hơn 130 điểm (~10%) so với thời điểm cuối tháng 3/2025 – trước khi xuất hiện thông tin áp thuế. Xu hướng giảm chủ yếu tập trung ở:
Ngành tài chính (ngân hàng – chứng khoán): chịu áp lực kép từ tâm lý tiêu cực và dòng vốn rút khỏi thị trường mới nổi.
Bất động sản, vật liệu cơ bản: bị ảnh hưởng bởi kỳ vọng giảm tốc xây dựng, siết tín dụng và rủi ro đầu vào sản xuất.
Nhóm xuất khẩu (dệt may, đồ gỗ): đối mặt trực tiếp với các biện pháp thuế từ Mỹ.
Phân tích nguyên nhân:
Tâm lý nhà đầu tư nội địa và tổ chức nước ngoài trở nên thận trọng rõ rệt, khi lo ngại rằng các biện pháp thuế mới sẽ kéo theo chuỗi hiệu ứng:
- Suy giảm xuất khẩu.
- Rủi ro tỷ giá và lạm phát nhập khẩu (nếu đồng USD mạnh lên).
- Áp lực giảm dự báo lợi nhuận doanh nghiệp niêm yết quý II/2025.
Khối ngoại có dấu hiệu rút vốn ròng nhẹ, nhưng phần lớn ảnh hưởng đến tâm lý thị trường đến từ dòng tiền trong nước suy yếu và lực bán chủ động từ nhóm nhà đầu tư cá nhân.
------------------------------------------
Kết luận: Chính sách thuế quan là yếu tố mang tính hệ thống cần được theo dõi sát
Thuế quan không còn là công cụ thương mại đơn thuần, mà đã trở thành yếu tố điều phối dòng vốn, chuỗi cung ứng, giá cả hàng hóa và kỳ vọng thị trường. Đối với nhà đầu tư, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách tại Việt Nam, việc nắm bắt các xu hướng thay đổi trong quan hệ Mỹ – Trung – Việt là điều kiện tiên quyết để điều chỉnh chiến lược một cách chủ động và hiệu quả.
