Donald Trump không nổi tiếng là người chịu làm bài tập về nhà — ông ấy là kiểu người hành động theo trực giác. Điều tôi thấy đáng sợ nhất về những gì Trump đang làm ngày nay là ông ấy dường như chủ yếu dựa vào trực giác của mình để cược rằng ông ấy có thể lật ngược hoàn toàn cách thức các thể chế của Mỹ đang hoạt động và cách quốc gia này đang đối xử với cả đồng minh và kẻ thù — và làm đúng mọi việc. Nghĩa là, Mỹ sẽ trở nên mạnh mẽ và thịnh vượng hơn, trong khi phần còn lại của thế giới sẽ chỉ đơn giản là điều chỉnh. Câu hỏi tiếp theo.
Vậy thì khả năng Trump có thể giải quyết đúng tất cả những vấn đề phức tạp này là bao nhiêu — dựa trên sự tin tưởng vào trực giác của mình — khi vào cùng ngày Trump tuyên bố tăng thuế quan rất lớn đối với hàng nhập khẩu từ khắp nơi trên thế giới, ông ấy đã mời Laura Loomer vào Phòng Bầu dục, một nhà lý thuyết âm mưu tin rằng ngày 11 tháng 9 là một công việc "nội gián". Các đồng nghiệp của tôi tại New York Times đã đưa tin rằng bà ấy đã ở đó để thuyết giảng cho Trump về việc các thành viên chủ chốt của Hội đồng An ninh Quốc gia đã không trung thành như thế nào. Sau đó, Trump đã sa thải ít nhất sáu người trong số họ. (Chẳng trách tuần trước nhiều người Trung Quốc hỏi tôi ở Bắc Kinh rằng liệu chúng ta có đang trải qua một "cuộc cách mạng văn hóa" giống như thời Mao không. Tôi sẽ nói thêm về điều đó sau.)
Vâng, khả năng một vị Tổng thống như vậy, dường như sẵn sàng hành động theo lời khuyên của một nhà lý thuyết âm mưu, sẽ hiểu đúng về tất cả lý thuyết thương mại này là bao nhiêu? Tôi cho rằng khả năng Trump hiểu là không nhiều.
Trump, với bản tính đầy bất ổn của mình, không hiểu điều gì? Thời đại chúng ta đang sống hiện nay, mặc dù còn lâu mới hoàn hảo hay ngang bằng, nhưng vẫn được các nhà sử học coi là một trong những thời đại tương đối hòa bình và thịnh vượng nhất trong lịch sử. Chúng ta đang được hưởng lợi từ kỷ nguyên hòa bình này phần lớn là nhờ vào mạng lưới toàn cầu hóa và thương mại ngày càng chặt chẽ, và cũng là nhờ vào sự thống trị thế giới của một quốc gia bá chủ vô cùng nhân từ và hào phóng có tên là Mỹ, quốc gia đang hòa bình và có sự gắn kết kinh tế chặt chẽ với đối thủ lớn nhất của mình là Trung Quốc.
Nói cách khác, thế giới đã như vậy trong 80 năm qua vì nước Mỹ vẫn như vậy: một siêu cường sẵn sàng để các quốc gia khác tận dụng lợi thế của mình trong thương mại, vì các Tổng thống Mỹ trước đây hiểu rằng nếu thế giới ngày càng giàu có và hòa bình hơn, và nếu Mỹ tiếp tục nhận được cùng một phần GDP toàn cầu — khoảng 25 phần trăm — thì nước này vẫn sẽ thịnh vượng vì tổng số miếng bánh có đó sẽ ngày càng lớn hơn. Và đó chính xác là những gì đã xảy ra.
Thế giới đã là như vậy vì Trung Quốc đã đưa nhiều người thoát khỏi đói nghèo nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác trong lịch sử, phần lớn là nhờ vào một cỗ máy xuất khẩu khổng lồ, không ngừng nghỉ đã tận dụng hệ thống thương mại tự do toàn cầu do Mỹ thiết kế.
Thế giới đã là như vậy vì Mỹ may mắn được giáp ranh với hai nền dân chủ thân thiện là Canada và Mexico. Cả ba quốc gia này cùng nhau tạo nên một mạng lưới chuỗi cung ứng khiến tất cả đều trở nên giàu có hơn, bất kể nhiều hàng hóa được sản xuất tại Bắc Mỹ có thể có nhãn ghi "Sản xuất bởi Mỹ, Mexico và cả Canada".
Thế giới đã là như thế nhờ vào liên minh giữa Mỹ và cả các thành viên khác của NATO và Liên minh châu Âu, với sự giúp đỡ của Mỹ, đã duy trì hòa bình ở châu Âu từ khi kết thúc Thế chiến II cho đến cuộc xâm lược Ukraine của Nga vào năm 2022. Quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương rộng lớn và thịnh vượng này đã trở thành trụ cột của tăng trưởng và an ninh toàn cầu.
Thế giới đã là như thế vì Mỹ có lực lượng lao động chính phủ như họ đã có, với chuyên môn, sự trong sạch và tài trợ cho nghiên cứu khoa học khiến cả thế giới phải ghen tị.
Trump hiện đang đặt cược rằng thế giới sẽ vẫn như thế này — ngày càng thịnh vượng và hòa bình hơn — ngay cả khi ông biến Mỹ thành một thế lực săn mồi sẵn sàng chiếm đoạt lãnh thổ, như Greenland, và ngay cả khi ông gửi thông điệp đến những người nhập cư hợp pháp tài năng và đầy tham vọng rằng "Nếu bạn đến đây, hãy rất, rất cẩn thận với những gì bạn nói".
Nếu Trump là đúng - rằng chúng ta vẫn sẽ được hưởng những lợi ích kinh tế và sự ổn định mà chúng ta đã có trong gần một thế kỷ ngay cả khi nước Mỹ đột nhiên chuyển từ một bá chủ nhân từ sang một kẻ đại ác chuyên săn mồi, từ người ủng hộ thương mại tự do quan trọng nhất thế giới sang một gã khổng lồ áp thuế quan cho toàn cầu, từ người bảo vệ Liên minh châu Âu sang nói với châu Âu rằng họ sẽ phải tự lo liệu, và từ người bảo vệ khoa học sang một quốc gia buộc một chuyên gia vắc-xin hàng đầu như Tiến sĩ Peter Marks phải ra đi vì từ chối hợp tác với các loại thuốc lang băm - tôi sẽ đứng ra nhận lỗi của mình.
Nhưng nếu Trump sai, ông ta sẽ gieo gió, và chúng ta với tư cách là một quốc gia sẽ gặt bão. Nhưng phần còn lại của thế giới cũng vậy. Và tôi có thể nói với bạn rằng, thế giới đang rất lo lắng.
Khi tôi ở Trung Quốc vào tuần trước, không ít người đã hỏi tôi rằng liệu Trump có đang phát động một "cuộc cách mạng văn hóa" theo cách mà Mao Trạch Đông đã làm không. Cuộc cách mạng của Mao kéo dài 10 năm — từ năm 1966 đến năm 1976 — và nó đã phá hủy toàn bộ nền kinh tế sau khi ông chỉ thị cho các thanh niên trong đảng tiêu diệt những quan chức mà ông cho là đang chống đối mình.
Câu hỏi này ám ảnh tâm trí của một viên chức cấp cao đã nghỉ hưu của Trung Quốc đến nỗi ông đã gửi email cho tôi vào tuần trước, kèm theo lời cảnh báo: Mao đã cử những cán bộ trẻ của đảng mình đi tấn công "bất kỳ ai có khả năng suy nghĩ — những người tinh hoa cầm quyền như Đặng Tiểu Bình, giáo sư đại học, kỹ sư, nhà văn và nhà báo, bác sĩ, v.v. Ông ta muốn làm cho toàn bộ dân chúng trở nên ngu ngốc để có thể cai trị dễ dàng và mãi mãi", cựu viên chức này viết. "Nghe có vẻ hơi giống với những gì đang diễn ra ở Mỹ thì phải? Tôi hy vọng là không".
Tôi cũng hy vọng là không — đặc biệt là vì một lý do mà Stephen Roach, một nhà kinh tế học của Đại học Yale có nhiều năm kinh nghiệm ở Trung Quốc, nêu ra. Khi Cách mạng Văn hóa của Mao diễn ra, Roach đã lưu ý, rằng Trung Quốc phần lớn bị cô lập và những tác động chủ yếu chỉ cảm nhận được trong phạm vi biên giới của nước này. Một cuộc cách mạng văn hóa tương tự ở Mỹ ngày nay, Roach lần này lưu ý, có thể có "tác động sâu sắc" đến toàn thế giới.
---------
Cù Tuấn biên dịch phân tích của Thomas L. Friedman trên New York Times.
