3 bước then chốt (chưa thấy ai dạy) để biến trải nghiệm thành viral (vài trăm đến vài ngàn share trước ) và tiền tươi thóc thật sau đó (50+ triệu/tháng bằng dịch vụ và đào tạo), hiệu quả cho mọi nghề, đã được chứng minh bởi Adam Grant (một trong những diễn giả nổi bật của TED với clip 27tr lượt xem, 5 triệu người theo dõi với xuất phát điểm từ một giáo sư đại học mờ nhạt)
Bài này dành cho các anh em chuyên môn, có nghề rồi muốn kiếm tiền thêm, đang nhá nhem làm thương hiệu cá nhân nhưng không biết bắt đầu sao (hoặc là thử viết bài, làm nội dung các kiểu rồi mà chả có ma nào quan tâm).
Dù anh em là kế toán trưởng xử lý được những bộ báo cáo phức tạp nhất.
Dù anh em là bác sĩ cứu sống bệnh nhân trong những ca khó nhất. Dù anh em là chuyên gia tiếp thị làm nên những chiến dịch triệu lượt xem.
Nhưng anh em chỉ xuất sắc trong nghề và kỹ năng của mình thôi, còn việc truyền đạt, hệ thống và viết ra nó là những kỹ năng rất khác. Anh em phải chấp nhận sự thật là trong lĩnh vực đó, anh em vẫn chỉ là người mới mà thôi (thô nhưng thật).
Và thực tế thì đa phần các anh em không hiểu điều đó, cứ điên cuồng lao lên làm thương hiệu cá nhân (như người ta khuyên) rồi flop lòi ra, chả ai quan tâm, rồi tự quay lại bào mòn niềm tin của bản thân, rồi tự bịa ra lý do gì đó "rất hợp lý" để bỏ cuộc ngang.
Ừ, kiểu chưa sẵn sàng hay là mình cần học thêm này kia, cần giỏi hơn, cần bằng chứng cụ thể hơn kiểu vậy á. (haha tui trải qua rồi, đừng hòng giấu tui).
Nhưng thực ra là vì chưa ai nói anh em biết điều này.
Anh em cần phải học cách để nói cho người khác hiểu điều anh em muốn nói. Anh em nếu đã thử và thất bại (tạm thời) thì đa phần là do người ta không hiểu anh em, chứ không phải là năng lực anh em có vấn đề đâu.
Có một nghiên cứu của McKinsey năm 2024 khiến tui ngộ ra. Nó nói là trong số những chuyên gia có trên 5 năm kinh nghiệm, có tận 89% từng muốn chia sẻ kiến thức để xây dựng thương hiệu cá nhân. Nhưng chỉ 12% thực sự làm được. Lý do là vì họ không biết làm thế nào để biến kiến thức thành ngôn ngữ mà thế giới hiểu và yêu thích.
Nhưng mà trời sinh voi sinh cỏ, đâu có vấn đề thì loanh quanh đó sẽ có giải pháp.
Có một người đã crack được cái vấn đề này. Adam Grant, một giáo sư tâm lý học vô danh tại trường Wharton. Năm 2009, ổng chỉ là một thầy giáo bình thường dạy trong lớp học nhỏ. Nhưng giờ thì ổng có 5 triệu người theo dõi, 4 cuốn sách bán chạy nhất New York Times, buổi thuyết trình TED 27 triệu lượt xem.
Ổng đã thay đổi từ "người thầy không ai biết" thành "người thầy mà cả thế giới lắng nghe".
Bí quyết không phải ở việc ổng giỏi làm marketing hơn. Mà ở việc ổng biết 3 cách đơn giản để "dịch" kiến thức chuyên môn thành thứ mà ai cũng muốn chia sẻ cho bạn bè. Và đó cũng là thứ tui chia sẻ cho anh em trong bài này.
Tại sao người "giỏi việc" lại thua người "giỏi kể"?
Có một nghiên cứu năm 2019 của đại học Stanford khiến tui suy nghĩ mãi. Họ theo dõi khoảng 2800 chuyên gia trong 15 ngành khác nhau, từ bác sĩ đến kỹ sư, từ luật sư đến kế toán, và cho các chuyên gia này thử bán hàng (liên quan đến nghề của họ)
Và kết quả có thể khiến anh em bất ngờ khi những người có trình độ chuyên môn cao nhất lại có tỷ lệ thuyết phục khách hàng thấp nhất.
Anh em không nghe nhầm đâu, chuyên gia nhưng lại thuyết phục kém hơn cả người thường.
Nghiên cứu phát hiện ra một điều kỳ lạ. Các chuyên gia này khi giải thích công việc của mình, máy quét não cho thấy vùng não xử lý ngôn ngữ phức tạp hoạt động cực mạnh. Họ không thể "tắt" được cái chế độ chuyên môn, dù đang nói với người hoàn toàn không hiểu biết về ngành của họ.
Giống như anh em học tiếng Anh 10 năm, giờ về quê nói chuyện với bà ngoại mà cứ chen tiếng Anh vào. Bà nghe không hiểu, cháu nói không ai nghe. Hai bà cháu đều buồn và khóc huhu.
Còn khi quan sát những chuyên gia có tỷ lệ thuyết phục cao nhất. Họ có một đặc điểm chung: luôn dùng "chuyển đổi nhận thức" - chuyển đổi tư duy liên tục giữa chế độ chuyên gia và chế độ người mới bắt đầu.
Tức là khi nói với khách hàng, họ tạm thời "quên" đi 90% kiến thức chuyên môn. Chỉ giữ lại 10% cốt lõi nhất, rồi "dịch" cái 10% ấy thành ngôn ngữ mà ai cũng hiểu.
Tui từng gặp một anh bác sĩ tim mạch nổi tiếng. Khi giải thích với bệnh nhân, anh không nói "anh bị hẹp động mạch vành 70%". Anh nói: "Anh tưởng tượng tim như cái máy bơm nước nhà anh. Giờ ống dẫn nước bị tắc 7 phần rồi, máy bơm phải hoạt động gấp đôi. Lâu dài nó sẽ... hỏng".
Đơn giản. Rõ ràng. Dễ nhớ.
Bệnh nhân hiểu ngay, tin tưởng hoàn toàn, và nói lại cho bạn bè liên tục.
Trong khi ấy, tui biết nhiều bác sĩ giỏi hơn về mặt kỹ thuật, nhưng bệnh nhân nghe xong... hoang mang. Và khi mà nội dung ngắn, mạng xã hội lên ngôi như giờ, ai có thể kể chuyện và nói thứ mà đám đông hiểu thì lại thu hút được mọi người.
Adam Grant gọi đây là "lời nguyền của kiến thức" nha. Càng biết nhiều, càng quên cách nói với người biết ít. Giống như anh em đã sống ở một ngôi làng trên núi suốt 10 năm, giờ xuống phố mà vẫn nói tiếng của người núi. Dân phố nghe không hiểu, tự nhiên thấy anh em... xa lạ hen.
Nhưng có một số người đã học được cách "xuống núi" thành công. Họ vẫn giữ được độ sâu kiến thức, nhưng biết cách "dịch" sang ngôn ngữ của dân phố. Và thế là họ trở thành những cây cầu nối, những người được cả hai bên tin tưởng và tôn trọng.
Bài học số 1: Đừng "tạo" nội dung, hãy "dịch" kiến thức - như từ tiếng núi sang tiếng phố
Adam Grant phát hiện ra một điều rất thú vị nha. Ổng không bao giờ cố gắng "tạo ra" nội dung mới. Thay vào đó, ổng "dịch" những nghiên cứu khô khan thành câu chuyện mà ai cũng muốn kể lại cho bạn bè.
Ví dụ cho anh em dễ hình dung nhé. Thay vì viết: "Nghiên cứu về động lực nội tại cho thấy tự chủ, thành thạo và mục đích thúc đẩy hiệu suất làm việc hiệu quả hơn phần thưởng bên ngoài"...
Ổng viết: "Tại sao có người sụp đổ sau thất bại, có người lại bay cao hơn? Câu trả lời không phải thứ anh em nghĩ đâu".
Thấy hông? Cùng một hiểu biết, nhưng cách thứ nhất nghe như sách giáo khoa khô khan. Cách thứ hai khiến anh em muốn lướt xuống đọc tiếp ngay lập tức.
Bí quyết "dịch thuật" của Grant gồm 3 tuyệt chiêu:
- Tuyệt chiêu 1: Từ "Cái gì" sang "Tại sao"
Thay vì nói "Đây là cách làm X", hãy nói "Tại sao 90% người làm X sai và anh em có thể khác biệt".
- Tuyệt chiêu 2: Từ khái niệm trừu tượng sang câu chuyện cụ thể
Thay vì giải thích lý thuyết, hãy kể về cái anh hàng xóm, cô bạn thân, hay chính trải nghiệm của anh em.
- Tuyệt chiêu 3: Từ thuật ngữ chuyên môn sang ngôn ngữ hàng ngày
Giống như anh em đang giải thích cho đứa cháu 16 tuổi vậy. Bỏ hết những từ "cao siêu", nói như đang chat với bạn thân.
Tui có thằng bạn là kỹ sư cầu đường. Nó hay nói kiểu: "Tôi tính toán hệ số an toàn cho kết cấu thép theo tiêu chuẩn kỹ thuật xây dựng Việt Nam". Thường thì khách hàng nghe xong... không nói gì thêm, vì hiểu gì đâu mà nói tiếp.
Nhưng mà cha tui (kỹ sư cầu đường lão luyện, giờ nghỉ hưu rồi) thì nói kiểu khác: "Tại sao có những cây cầu đứng vững hàng trăm năm, có cây cầu mới xây 5 năm đã nứt toác? Bí mật nằm ở cái mà 99% người xây cầu... bỏ qua".
Anh em biết cách nói nào khiến người ta quan tâm hơn rồi đó.
Brené Brown cũng vậy. Bà là nhà nghiên cứu về sự xấu hổ và dễ bị tổn thương. Bà có thể nói về "lý thuyết khả năng chống chọi với sự xấu hổ" hay "mô hình dễ bị tổn thương". Nhưng bả không làm vậy. Bà kể: "Tại sao tôi bị 'cơn say dễ bị tổn thương' sau khi thuyết trình TED?" và nó mang lại 60 triệu lượt xem. Nó cũng thay đổi nghề nghiệp của bả hoàn toàn luôn.
Để dễ hình dung hơn nữa thì đây,
- Nếu anh em là lập trình viên, thay vì nói "Tôi tối ưu hóa thuật toán để giảm độ phức tạp thời gian từ X sang Y"; thì hãy nói: "Tại sao ứng dụng của anh em mở chậm như rùa, còn ứng dụng người ta nhanh như chớp? Bí quyết nằm ở cái mẹo mà 95% lập trình viên... không biết"
- Nếu anh em là chuyên gia tài chính, thay vì nói: "Đa dạng hóa danh mục đầu tư giúp giảm thiểu rủi ro đồng thời tối đa hóa lợi nhuận"; thì hãy nói: "Tại sao người giàu không bao giờ để trứng trong một rổ, còn người nghèo lại cứ bỏ hết vào một thứ?"
- Nếu anh em là bác sĩ, thay vì nói: "Tăng huyết áp có thể dẫn đến các biến chứng tim mạch"; anh em nên nói: "Tại sao có người ăn mặn suốt đời vẫn khỏe, có người ăn nhạt mà vẫn bị cao huyết áp? Đáp án nằm ở thứ mà 99% người... không biết"
Anh em thấy quy luật rồi đúng hem? Anh em không cần "tạo ra" kiến thức mới. Anh em chỉ cần "dịch" những gì đã biết sang ngôn ngữ mà thế giới muốn nghe, muốn chia sẻ, muốn áp dụng.
Quá đơn giản, chỉ thế thôi, dễ chơi dễ trúng thưởng, hehe.
Nhưng dịch thì chỉ là từng câu một, để thuyết phục thì anh em cần nhiều câu, và có tính hỗ trợ nhau một cách hệ thống, thì bài học số 2 này sẽ giúp anh em xây dựng âm thầm niềm tin của người khác dành cho anh em.
Bài học số 2: Xây "nhà kho tri thức" thay vì "bãi rác thông tin" - kiến trúc sư vs thợ hồ
Grant có một phát hiện thú vị lắm. Ổng nhận ra người ta không cần biết tất cả những gì anh em biết. Họ cần một "chiếc la bàn" để tự định hướng trong rừng rậm kiến thức.
Ổng gọi đây là "cho người ta cần câu, không phải con cá".
Tưởng tượng anh em đang xây nhà. Anh em có thể đổ một đống gạch, xi măng, cát xuống sân và nói: "Đây, vật liệu đầy đủ rồi, tự xây đi nhé". Hoặc anh em có thể vẽ bản thiết kế rõ ràng: phòng khách ở đây, bếp ở kia, cách bố trí từng tầng như thế nào.
Cái nào khách hàng sẽ chọn?
Rõ ràng là bản thiết kế nha. Vậy tại sao khi chia sẻ kiến thức, anh em lại cứ "đổ" thông tin như đổ rác vậy? (hết sức tội, tội nghiệp người đọc và tội lỗi cho anh em)
Rõ nhất là anh em nhìn vào quyển "Think Again" của ổng:
Thay vì liệt kê 47 thiên lệch nhận thức như sách giáo khoa tâm lý học, ổng tạo ra khung làm việc đơn giản với 4 chế độ:
- Chế độ thầy tu: Bảo vệ quan điểm của mình như thánh tử đạo
- Chế độ công tố viên: Tấn công quan điểm người khác như luật sư đang cự nhau trong tòa án
- Chế độ chính trị gia: Nói những gì người ta muốn nghe như ứng viên tranh cử
- Chế độ nhà khoa học: Tìm kiếm sự thật bằng bằng chứng như nhà nghiên cứu
Đơn giản. Dễ nhớ. Có thể áp dụng ngay.
Giờ thay vì nhớ 47 thứ, người đọc chỉ cần nhớ 4 từ. Mà quan trọng hơn, họ có thể tự kiểm tra: "Ủa, giờ mình có đang ở chế độ nào hông?" Ấy chính là sức mạnh của kiến trúc tri thức.
---
Công thức 4 bước xây "nhà kho tri thức":
Bước 1: Liệt kê tất cả kiến thức anh em có về chủ đề (như đổ vật liệu ấy)
Bước 2: Phân nhóm chúng thành 3-5 danh mục lớn (như phân loại đồ vào từng phòng)
Bước 3: Tìm "cốt truyện" kết nối các danh mục (như cách bố trí tổng thể của ngôi nhà)
Bước 4: Thử nghiệm với người không chuyên - họ có theo được logic không?
Ví dụ thực tế:
Anh em là bác sĩ tim mạch thì thay vì nói về 50 loại bệnh tim khác nhau, hãy phân nhóm thành:
- Ngăn chặn: Ăn uống, tập luyện, quản lý căng thẳng
- Nhận biết: Các dấu hiệu cảnh báo, triệu chứng cần lưu ý
- Can thiệp: Khi nào cần thuốc, khi nào cần phẫu thuật
- Phục hồi: Làm sao để sống khỏe sau điều trị
Anh em là chuyên gia tiếp thị số thì thay vì nói về 20 nền tảng khác nhau, hãy phân nhóm thành:
- Thu hút: Làm sao để khán giả mục tiêu biết đến thương hiệu
- Kết nối: Làm sao để họ quan tâm và tương tác
- Chuyển đổi: Làm sao để họ mua sản phẩm dịch vụ
- Giữ chân: Làm sao để họ thành khách hàng trung thành
Cal Newport, giáo sư khoa học máy tính, cũng áp dụng cách này. Ổng biến 20 năm nghiên cứu về chú ý và tập trung thành khung làm việc "Deep Work" với 4 nguyên tắc đơn giản. Vậy là cuốn sách bán được cả triệu bản và ổng trở thành chuyên gia năng suất nổi tiếng toàn cầu.
Kiến trúc tri thức giúp khán giả không bị choáng ngợp bởi sự phức tạp mà có lộ trình rõ ràng để khám phá lĩnh vực của anh em.
Nhớ nhé, người ta không cần anh em chỉ cho họ biết tất cả. Họ cần anh em làm người hướng dẫn giúp họ tự tìm ra con đường ấy.
Bài học số 3: Từ "thầy tu trên núi" thành "người bạn đồng hành" - nghệ thuật dẫn dắt mà không thuyết giáo
Đây là hiểu biết sâu sắc nhất mà Grant chia sẻ.
Những thầy giáo xuất sắc không xem mình như người thông minh nhất trong phòng, mà họ luôn giữ vài trò người tò mò nhất.
Anh em cứ tưởng tượng có hai kiểu người hướng dẫn anh em leo núi nhé:
Kiểu 1 - "Thầy tu trên núi": Đứng trên đỉnh, hét xuống: "Các người hãy theo đường này, tin ta đi, ta đã lên đây rồi!"
Kiểu 2 - "Người bạn đồng hành": Đi cạnh anh em, nói: "Mình thử con đường này xem nhé? Mình cũng chưa biết sẽ ra sao, nhưng cùng khám phá thôi!"
Ai mà anh em thích đi cùng hơn? (Không có đúng sai, nhưng những người thực sự muốn phát triển và khám phá thì sẽ chọn 2)
Grant chọn kiểu 2. Thay vì tiếp cận theo kiểu "Tôi sẽ dạy anh em", ổng dùng kiểu "Cùng khám phá điều này nhé".
Chiêu thức đặc trưng này của ổng gồm 3 tuyệt chiêu:
- Chiêu 1: Bắt đầu bằng câu hỏi, không phải câu trả lời
Thay vì nói "Hôm nay tôi sẽ nói về động lực",
Thì ổng nói: "Có phải mọi thứ chúng ta biết về động lực đều... sai không?"
- Chiêu 2: Chia sẻ thất bại và những điều không chắc chắn
Thay vì nói "Đây là cách tôi thành công"
Thì ổng nói: "Đây là chỗ tôi sai bét be và điều tôi học được..."
- Chiêu 3: Kéo khán giả vào hành trình khám phá
Thay vì nói "Câu trả lời là..."
Thỉ ổng nói: "Cùng mình tìm hiểu xem..."
Cách này hiệu quả không phải là tự nhiên.
Có một nghiên cứu của Stanford năm 2023 đằng sau nó. Những nội dung được đóng khung như "hành trình khám phá" có tỷ lệ tương tác cao hơn 340% so với "bài giảng chuyên gia".
Tâm lý học gọi đây là "phản ứng tâm lý". Khi anh em đặt mình như thầy giáo, khán giả vô thức kháng cự. Não họ tự động nghĩ: "Thằng này muốn dạy tao à? Tao đâu có ngu!"
Nhưng khi anh em đặt mình như người cùng khám phá, họ hợp tác. Và não họ nghĩ: "Ồ, người này cũng đang tìm hiểu như mình. Cùng nghiên cứu nhé!"
Vậy nên,
Thay vì nói "5 cách quản lý thuế doanh nghiệp hiệu quả",
Anh em hãy nói: "Tại sao những công ty tỷ đô lại trả thuế ít hơn tiệm tạp hóa đầu xóm? Cùng mò mẫm những kẽ hở hợp pháp này nhé..."
Thay vì nói "AI hoạt động như thế nào"
Anh em hãy nói: "Có ai thắc mắc tại sao điện thoại thông minh hiểu giọng nói anh em chính xác hơn cả... người yêu anh em không? Cùng nghiên cứu xem trí tuệ nhân tạo 'học' như thế nào nhé..."
Thay vì nói: "Phương pháp dạy toán hiệu quả cho trẻ em"
Anh em có thể nói: "Tại sao trẻ em ghét toán kinh dị vậy? Có phải do chúng ta đã... dạy sai cách từ đầu hông?"
Simon Sinek thành thạo kỹ thuật này. Ổng không bao giờ nói "Đây là cách lãnh đạo". Thay vào đó ổng luôn nói: "Tại sao một số đội nhóm tạo ra những kỳ tích trong khi những đội khác chỉ vừa đủ sống còn? Cùng khám phá nhé..."
Daniel Kahneman, người đoạt giải Nobel, cũng vậy. Cuốn "Thinking, Fast and Slow" không phải sách giáo khoa về tâm lý học nhận thức mà là hành trình khám phá "tại sao não bộ lại lừa chúng ta như vậy?"
Chốt lại là, hãy đặt mình như người không có sẵn câu trả lời, mà như người đặt ra những câu hỏi thú vị khiến người ta tò mò nhất.
Khi anh em làm vậy, khán giả không chỉ tiêu thụ nội dung mà còn cảm thấy được sở hữu. Họ trở thành đồng tác giả của hành trình tri thức. Và cái gì mà người ta cảm thấy có quyền sở hữu, họ sẽ bảo vệ và chia sẻ ngay từ trong vô thức.
10 gợi ý Prompt AI để hệ thống hóa tri thức của anh em
Giờ đến phần thực hành hen. Tui sẽ cho anh em 10 gợi ý AI được thiết kế cụ thể để biến đổi kiến thức chuyên môn thành nội dung viral.
1 - Kiểm tra kho tri thức - Khai thác kho báu ẩn giấu
Bối cảnh: Tôi là [chuyên môn cụ thể, ví dụ: quản lý tiếp thị cấp cao với 7 năm kinh nghiệm trong hàng tiêu dùng nhanh] tại [loại công ty, ví dụ: công ty đa quốc gia].
Nhiệm vụ: Hãy giúp tôi động não 15 hiểu biết/kiến thức mà tôi coi là "hiển nhiên" trong công việc hàng ngày nhưng người ngoài ngành hoặc cấp dưới có thể không biết. Đây là một hiểu biết mẫu của tôi: [ví dụ cụ thể từ kinh nghiệm bạn].
Định dạng mong muốn:
- Mỗi hiểu biết viết dưới dạng "Tại sao [quan sát bất ngờ]?"
- Kèm theo 1-2 câu giải thích ngắn gọn
- Xếp hạng theo độ "bất ngờ" từ cao xuống thấp
Ví dụ kết quả: "Tại sao thương hiệu lớn lại cố tình để sản phẩm hết hàng trong ngày đầu ra mắt? Vì tâm lý khan hiếm tạo tiếng vang mạnh hơn việc dư thừa nguồn cung..."
2 - Dịch thuật khán giả - Từ "tiếng chuyên gia" sang "tiếng người bình thường"
Bối cảnh: Tôi cần "dịch" hiểu biết chuyên môn này cho khán giả mục tiêu là [đặc điểm nhân khẩu học cụ thể].
Hiểu biết gốc: "[hiểu biết chuyên môn của bạn]"
Khán giả mục tiêu: [25-35 tuổi, làm việc tại văn phòng, thu nhập trung bình khá, có điện thoại thông minh, thường lướt mạng xã hội 2-3 tiếng mỗi ngày, quan tâm đến phát triển bản thân]
Yêu cầu:
1. Bỏ hết thuật ngữ chuyên môn
2. Sử dụng phép ẩn dụ từ cuộc sống hàng ngày (gia đình, mối quan hệ, mua sắm, nấu ăn)
3. Đóng khung như câu chuyện có kết thúc bất ngờ
4. Tạo "khoảnh khắc hiểu ra" rõ ràng
5. Kết thúc bằng lời khuyên có thể áp dụng đơn giản
Định dạng: Câu hỏi thu hút + Câu chuyện ngắn + Tiết lộ hiểu biết + Ý nghĩa với người đọc
Ví dụ: "Tại sao McDonald's luôn đặt quầy kệ sách trẻ em ngay cạnh máy đặt hàng? Không phải để con nít đọc sách đâu..."
3 - Kiến trúc câu chuyện - Xây dựng khung làm việc từ đống kiến thức rời rạc
Bối cảnh: Tôi có những kiến thức này về [chủ đề chính]: [liệt kê 8-12 khái niệm/kỹ năng khác nhau]
Nhiệm vụ:
1. Phân nhóm chúng thành 3-4 danh mục logic
2. Tạo một khung làm việc dễ nhớ (có thể dùng từ viết tắt, số, hoặc ẩn dụ hình ảnh)
3. Đặt tên cho khung làm việc sao cho hấp dẫn và chuyên nghiệp
4. Viết mô tả một dòng cho mỗi danh mục
Yêu cầu:
- Khung làm việc phải theo logic tiến triển (từng bước hoặc khối xây dựng)
- Mỗi danh mục phải cần thiết và đủ điều kiện
- Tổng thể phải bao phủ được 80% các tình huống thường gặp
- Dễ giải thích trong 2-3 phút
Định dạng kết quả:
Tên khung làm việc: "[Tên hấp dẫn]"
Khẩu hiệu: "[Một câu giá trị chính]"
Danh mục 1: [Tên] - [Giải thích một dòng]
Danh mục 2: [Tên] - [Giải thích một dòng]
4 - Tạo hook - Tạo phần mở đầu thu hút sự chú ý
Bối cảnh: Chủ đề của tôi là "[chủ đề cụ thể]" dành cho khán giả "[mô tả khán giả mục tiêu]"
Nhiệm vụ: Tạo 10 móc câu mở đầu dạng câu hỏi khiến khán giả mục tiêu phải dừng lướt và nhấp vào đọc.
Lựa chọn công thức móc câu:
1. "Tại sao [quan sát trái trực giác về thứ quen thuộc]?"
2. "Có phải [niềm tin phổ biến] là nguyên nhân khiến [kết quả tiêu cực]?"
3. "[Số]% [khán giả mục tiêu] không biết [sự thật bất ngờ về hoạt động hàng ngày]?"
4. "Điều gì khiến [ví dụ thành công] khác biệt hoàn toàn với [ví dụ thất bại]?"
Yêu cầu:
- Mỗi móc câu phải cụ thể, không chung chung
- Tạo sự bất hòa nhận thức (mâu thuẫn với niềm tin hiện tại)
- Hứa hẹn giá trị/câu trả lời rõ ràng
- Liên quan trực tiếp đến điểm đau của khán giả
- Kiểm tra với tâm lý "tôi có nhấp vào này không?"
Đánh giá mỗi móc câu từ 1-10 theo tiêu chí: Mức độ bất ngờ + Mức độ liên quan + Độ rõ ràng
5 - Xây dựng phép ẩn dụ - Biến khái niệm khó thành câu chuyện dễ hiểu
Bối cảnh: Tôi cần giải thích khái niệm "[khái niệm phức tạp]" cho khán giả không có nền tảng về [lĩnh vực].
Cách giải thích hiện tại (kỹ thuật): "[cách bạn hiện tại giải thích]"
Nhiệm vụ: Tạo 5 phép ẩn dụ khác nhau từ những lĩnh vực quen thuộc:
1. Nấu ăn/Thức ăn (ai cũng ăn)
2. Mối quan hệ/Hẹn hò (trải nghiệm phổ quát)
3. Nhà cửa/Gia đình (ai cũng sống ở đâu đó)
4. Giao thông/Du lịch (ai cũng di chuyển)
5. Thể thao/Trò chơi (được hiểu rộng rãi)
Yêu cầu cho mỗi phép ẩn dụ:
- Ánh xạ được ít nhất 3 khía cạnh chính của khái niệm gốc
- Tránh đơn giản hóa quá mức nhưng vẫn dễ tiếp cận
- Bao gồm một yếu tố "bất ngờ" hoặc trái trực giác
- Kết thúc với ứng dụng thực tế
Định dạng: "[Khái niệm] giống như [chủ thể ẩn dụ] bởi vì [lý do 1], [lý do 2], và [lý do 3]. Nhưng điều đặc biệt là [yếu tố bất ngờ]. Thực tế, điều này có nghĩa [ứng dụng thực tế]."
6 - Cầu nối vấn đề-giải pháp - Kết nối chuyên môn với điểm đau thực tế
Bối cảnh: Chuyên môn của tôi là [lĩnh vực kỹ năng/kiến thức cụ thể]. Khán giả mục tiêu: [mô tả]
Nhiệm vụ: Xác định và diễn đạt 8 vấn đề cụ thể mà khán giả mục tiêu đang gặp phải và chuyên môn của tôi có thể giải quyết.
Khung vấn đề:
- Vấn đề có ý thức: Những vấn đề họ biết và đang tích cực tìm giải pháp
- Vấn đề vô thức: Những vấn đề họ trải nghiệm nhưng chưa nhận ra nguyên nhân gốc rễ
- Vấn đề tương lai: Những vấn đề họ sẽ gặp nếu không hành động
Định dạng cho mỗi vấn đề:
Vấn đề: "[Tình huống cụ thể họ đang đối mặt]"
Nỗ lực hiện tại: "[Những gì họ đang thử]"
Tại sao không hiệu quả: "[Nguyên nhân gốc rễ họ đang bỏ sót]"
Góc độ giải pháp của tôi: "[Cách chuyên môn của tôi giải quyết điều này]"
Móc câu nội dung: "[Cách trình bày điều này như nội dung hấp dẫn]"
Ví dụ:
Vấn đề: "Người làm tự do không thể mở rộng vượt khả năng cá nhân"
Nỗ lực hiện tại: "Thuê thêm người, làm việc nhiều giờ hơn"
Tại sao không hiệu quả: "Chỉ chữa triệu chứng, không chữa nguyên nhân - thiếu hệ thống hóa"
Góc độ giải pháp của tôi: "Tự động hóa quy trình và khung ủy quyền"
Móc câu nội dung: "Tại sao người làm tự do giỏi nhất lại kiếm ít tiền nhất?"
7 - Xây dựng uy tín nội dung - Tạo dựng độ tin cậy một cách tự nhiên
Bối cảnh: Lý lịch của tôi: [kinh nghiệm, thành tích, bằng cấp]. Tôi muốn xây dựng uy tín trong [lĩnh vực cụ thể] mà không bị coi là "khoe khoang".
Nhiệm vụ: Tạo ý tưởng nội dung để thể hiện chuyên môn thông qua:
1. Hiểu biết hậu trường (3 ý tưởng):
- Định dạng: "Điều mà người ngoài không biết về [ngành] là..."
- Bao gồm ví dụ cụ thể từ kinh nghiệm của bạn
- Tiết lộ "bí mật ngành" một cách giáo dục
2. Câu chuyện thất bại/Học hỏi (3 ý tưởng):
- Định dạng: "Sai lầm lớn nhất tôi đã làm trong và bài học rút ra"
- Làm cho nó dễ đồng cảm và nhân văn
- Tập trung vào sự phát triển, không phải tôn vinh
3. Quan điểm trái chiều (2 ý tưởng):
- Định dạng: "Tại sao lẽ thông thường về [chủ đề] lại sai?"
- Hỗ trợ bằng kinh nghiệm/dữ liệu cụ thể
- Đưa ra cách tiếp cận thay thế
Yêu cầu:
- Mỗi ý tưởng nội dung phải có giá trị rõ ràng cho khán giả
- Cân bằng uy tín với khiêm tốn
- Bao gồm ví dụ cụ thể, hữu hình
- Tránh tuyên bố chung chung
8 - Lập kế hoạch chuỗi nội dung - Tạo luồng nội dung có hệ thống
Bối cảnh: Khung làm việc của tôi là "[tên khung làm việc với 3-4 trụ cột]". Tôi muốn tạo chuỗi nội dung để giáo dục khán giả về từng trụ cột.
Nhiệm vụ: Phác thảo 12 phần nội dung (3 phần cho mỗi trụ cột) với logic tiến triển:
Trụ cột 1: [Tên]
- Nội dung 1: Nền tảng/Hiểu biết cơ bản
- Nội dung 2: Sai lầm phổ biến/Tại sao người ta thất bại
- Nội dung 3: Ứng dụng nâng cao/Câu chuyện thành công
Trụ cột 2: [Tên]
[Cấu trúc tương tự]
Yêu cầu cho mỗi phần nội dung:
- Tiêu đề làm việc (đáng làm móc câu)
- Điểm giảng dạy chính (một điểm mang đi chính)
- Gợi ý định dạng nội dung (câu chuyện, nghiên cứu tình huống, từng bước, v.v.)
- Móc câu mở đầu (2-3 lựa chọn)
- Lời kêu gọi hành động (người đọc nên làm gì tiếp theo)
Mục tiêu chuỗi tổng thể:
- Xây dựng uy tín một cách có hệ thống
- Tạo tiến triển học tập logic
- Tạo tương tác và thảo luận
- Dẫn dắt về phía [lời kêu gọi hành động/dịch vụ cuối cùng của bạn]
Thưởng: Gợi ý trình tự đăng tối ưu và thời điểm
9 - Tối ưu hóa tương tác - Tăng tương tác và tiềm năng lan truyền
Bối cảnh: Đây là bản thảo nội dung của tôi: "[dán bản thảo nội dung của bạn]"
Nhiệm vụ: Phân tích và gợi ý cải thiện theo 5 chiều:
1. Sức mạnh móc câu (0-10):
- Điểm hiện tại và lý do
- 3 móc câu thay thế để kiểm tra
- Cải thiện cụ thể cần thiết
2. Dòng chảy câu chuyện (0-10):
- Xác định chuyển tiếp yếu
- Gợi ý cầu nối tự nhiên hơn
- Nêu bật bất kỳ phần nào khó hiểu
3. Tương tác cảm xúc (0-10):
- Vẽ hành trình cảm xúc của người đọc
- Xác định cơ hội tăng mức độ cảm xúc
- Gợi ý thay đổi ngôn ngữ cụ thể
4. Giá trị thực tế (0-10):
- Đánh giá khả năng áp dụng của lời khuyên
- Gợi ý mẹo cụ thể/hữu hình hơn
- Xác định chi tiết thực hiện còn thiếu
5. Khả năng chia sẻ (0-10):
- Nêu bật những dòng đáng trích dẫn nhất
- Gợi ý "khoảnh khắc có thể chia sẻ"
- Khuyến nghị cải thiện cho tiềm năng lan truyền
Khuyến nghị tổng thể:
- 3 thay đổi hàng đầu để tạo tác động lớn nhất
- Cụm từ cụ thể để thêm/bỏ/sửa đổi
- Gợi ý cho các yếu tố tương tác (câu hỏi, bình chọn, v.v.)
10 - Tối ưu hóa nền tảng - Điều chỉnh nội dung cho các kênh khác nhau
Bối cảnh: Nội dung chính của tôi là: "[phần nội dung chính của bạn]"
Nhiệm vụ: Điều chỉnh nội dung này cho 4 nền tảng khác nhau với yêu cầu cụ thể:
1. LinkedIn (Khán giả chuyên nghiệp):
- Tối ưu cho giá trị kinh doanh
- Bao gồm hiểu biết cụ thể ngành
- Gợi ý điều chỉnh ngôn ngữ chuyên nghiệp
- Khuyến nghị từ khóa liên quan và chiến lược gắn thẻ
2. Facebook (Rộng hơn, cá nhân hơn):
- Làm cho có tính trò chuyện và dễ đồng cảm hơn
- Thêm giai thoại cá nhân
- Gợi ý yếu tố hình ảnh
- Tối ưu cho bình luận và chia sẻ
3. Instagram (Hình ảnh trước, khán giả trẻ hơn):
- Chia thành các phần thân thiện với câu chuyện
- Gợi ý ẩn dụ hình ảnh
- Tạo móc câu cho Stories
- Tối ưu cho chia sẻ ảnh chụp màn hình
4. Bản tin email (Mối quan hệ sâu hơn):
- Thêm bối cảnh cá nhân hơn
- Bao gồm hiểu biết độc quyền
- Gợi ý chiến thuật tương tác người đọc
- Tạo lời kêu gọi hành động mạnh hơn
Kết quả cho mỗi nền tảng:
- Phần mở đầu điều chỉnh (2-3 câu đầu)
- Sửa đổi chính cần thiết
- Từ khóa được gợi ý
- Thời gian/tần suất đăng tối ưu
- Số liệu thành công để theo dõi
Gợi ý tìm hiểu thêm
Sách từ Adam Grant:
- "Give and Take" của Grant là cuốn sách đầu tiên nên đọc hen. Ổng phân tích ba kiểu người trong nơi làm việc: những người cho, những người nhận, và những người cân bằng. Đại để sách nói là người cho có thể thành công nhất hoặc thất bại nhất, tùy vào cách họ tiếp cận. Đây là nền tảng để hiểu tâm lý đằng sau việc chia sẻ kiến thức.
- "Think Again" cung cấp khung làm việc về việc suy nghĩ lại và quên những gì đã học. Đặc biệt có giá trị cho chuyên gia vì giúp phá vỡ "lời nguyền của kiến thức" - lý do chính khiến các chuyên gia khó giao tiếp với người không chuyên.
- "Originals" tập trung vào việc tạo ra và trình bày ý tưởng không theo lối mòn. Hoàn hảo cho việc định vị chuyên môn độc đáo trong thị trường đông đúc.
Anh em cũng có thể xem thêm:
- "Made to Stick" của Chip và Dan Heath cung cấp khoa học đằng sau việc làm sao ý tưởng lan truyền. Khung làm việc SUCCESs (Đơn giản, Bất ngờ, Cụ thể, Đáng tin, Cảm xúc, Câu chuyện) là tiêu chuẩn vàng cho tạo nội dung. Conan sử dụng cái này rất thường xuyên.
- "The Sense of Style" của Steven Pinker từ góc độ khoa học nhận thức của viết văn rõ ràng. Đặc biệt có giá trị cho việc "dịch" các khái niệm kỹ thuật sang ngôn ngữ hàng ngày.
Lời kết
Kiến thức không được chia sẻ = kiến thức thất truyền.
Adam Grant đã chứng minh điều này. Ổng không phải nhà tâm lý học giỏi nhất thế giới. Nhưng ổng là người biết "dịch" nghiên cứu tâm lý thành ngôn ngữ mà ai cũng hiểu, yêu thích, và muốn chia sẻ cho bạn bè.
Anh em hoàn toàn có thể học theo và áp dụng nó cho bản thân mình. Những kỹ năng này là không dễ, tui biết, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu từ những bước nhỏ, điều nhỏ và đơn giản nhất.
Đừng viết một bài viết, hãy tạo ra một câu chuyện ngắn.
Giống những câu chuyện xuyên suốt bài viết này mà tui gợi ra cho anh em.
Liệu anh em có thể diễn đạt một kiến thức bất kỳ của ngành mình ra thành một câu chuyện được không?
Hãy để lại bình luận bên dưới, anh em mình cùng thử sức xem nhé.
Và nếu anh em thật sự muốn làm, anh em sẽ làm được.
Bởi vì cái gì có trong đầu, thì sẽ có trên tay.
Theo: Phan Thông
