Trung Quốc 10 năm qua đã xây dựng được một thói quen gần như toàn dân không dùng tiền mặt. Khi chống đỡ Covid, Trung Quốc đã tiến thẳng lên xã hội số, quản lý lý lịch điện tử công dân khắt khe còn hơn quản lý công dân của chúng ta khi trước, bít chặt truyền thông, tiếng nói của dân, hạn chế tự do, quản lý di lại mã xanh di chuyển. Và một thứ ưu việt hơn hẳn hơn cả phương Tây đó chính là đồng tiền điện tử quản lý tài chính bằng hệ thống trí tuệ nhân tạo AI, chống lại các cuộc khủng hoảng tài chính thường kỳ gần như mỗi chu kỳ 10 năm gây ra bởi Mỹ đã chính thức ra mắt và bắt đầu vận hành.
Điều này có thể xảy ra với Việt Nam chúng ta chăng khi mà nguyên năm 2020 là sự bùng nổ của các ứng dụng thanh thoán điện tử và sự ra đời tăng trưởng thần tốc của các công ty Fintech quảng cáo liên tục mỗi ngày trên Tivi? Nếu học theo Trung Quốc có thể 5-10 năm tới chúng ta cũng có thể có đồng tiền điện tử của riêng mình?
Như vậy 2021, Trung Quốc sẽ là nền kinh tế đầu tiên lớn nhất thế giới sử dụng đồng tiền số được phát hành bởi ngân hàng trung ương khác xa với đồng tiên đồ chơi, đầu cơ của bitcoin. Là một đồng tiền số pháp định thay thế tiền giấy trong khi Mỹ và đồng minh loay hoay không thể cho phép đồng tiền số Libra của Facbook được cấp phép vận hành bởi chính nền tảng bảo vệ tự do và thông tin cá nhân của CNTB.
Thế giới đang bước vào kỷ nguyên kỹ thuật số - cách mạng công nghiệp 4.0, nhiều thành phố Trung Quốc (TQ) đã thành xã hội không tiền mặt, đi đầu thế giới về số hóa đồng tiền hợp pháp. Cho phép người chuyển và nhận tiền thậm chí chỉ cần chạm vào điện thoại khi đứng gần nhau bất kể có kết nối Internet hay không, là phương thức thanh toán điện tử vượt trội nhất hiện nay.
Việc điện tử hóa tiền tệ TQ sẽ còn hạn chế tiền tham nhũng, rửa tiền, trốn thuế, chuyển tiền trái phép ra nước ngoài, số hóa tài sản của toàn dân, thành một dạng tập trung tư bản nhà nước và có ưu thế khi quốc tế hóa thành đồng tiền thanh toán quốc tế thay thế đồng Dollar với các quốc gia có quan hệ thương mại với TQ, đặc biệt với các quốc gia thường xuyên nhập siêu.
Nếu TQ thành công, thì có nghĩa là họ đã vận dụng lại bài học lịch sử thành công từ các siêu cường Châu Âu từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII trong quá khứ khi vận hành Chủ nghĩa trọng thương, thúc đẩy việc chính quyền điều phối nền kinh tế quốc gia với mục đích làm tăng quyền lực nhà nước đó bằng việc làm suy giảm sức mạnh của các nước đối địch thông qua thặng dư thương mại. Là động lực thúc đẩy mở rộng quyền lực mềm tương tự với trước đây của thực dân Châu Âu là quyền lực cứng thông qua bành trướng thuộc địa.
Một quan điểm chủ đạo của chủ nghĩa trọng thương, xem người cầm quyền là tối cao, là lãnh đạo vĩnh viễn của dân tộc, người có quyền điều hành các chính sách kinh tế với mục đích tạo nên sự hùng mạnh của quốc gia. Chủ nghĩa trọng thương là hệ tư tưởng đầu tiên xác định các chức năng lãnh đạo cho người đứng đầu nhà nước, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cổ xúy tinh thần dân tộc trong dân chúng nhằm khôi phục vị thế vĩ đại, tập trung vào xuất khẩu lấy thặng dư hút nguồn lực của quốc gia khác như kim loại quý, thế chấp tài sản bến cảng, hạ tầng v.v.quy đổi bằng tiền điện tử để phục vụ thanh toán với nước công xưởng xuất khẩu.
Công nghệ tài chính, hạ tầng kỹ thuật số, số lượng người dùng phục vụ cho nền kinh tế kỹ thuật số, kinh tế tri thức TQ nhiều hơn, vượt trội Mỹ và Phương Tây, Liệu đồng Nhân Dân tệ kỹ thuật số có đủ sức yểm trợ cho con đường tơ lụa mới để Trung Quốc mở rộng phạm vi ảnh hưởng quyền lực mềm của mình để thành nước siêu cường? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu ở loạt bài này.
Loạt bài viết này có 6 bài khái quát tiến trình trở lên hùng cường thành kẻ thống trị lần lượt của 6 cường quốc trong lịch sử Tư Bản : Bồ Đào Nha -> Tây Ban Nha -> Hà Lan -> Pháp -> Anh -> Mỹ và thời gian tương ứng đồng tiền của mỗi quốc gia này được dùng làm tiền ngoại tệ dự trữ của các quốc gia khác. Một bài về thách thức từ câu hỏi liệu có là siêu cường thứ 7 - Trung Quốc, bài cuối - bài số 8 cơ hội góc nhìn từ Việt Nam trong thời khắc của những sự kiện lịch sử.
Chúng ta theo dòng lịch sử sự bứt lên của đế quốc Hà Lan và đồng tiền siêu cường, đồng tiền thống trị và được dùng làm đồng tiền ngoại tệ dự trữ
3. Đồng tiền Guiders đế quốc Hà Lan thống trị 80 năm (1640-1720)
Sự suy yếu của Tây Ban Nha như đã phân tích ở bài trước là sự ngạo nghễ của kẻ thống trị siêu cường mặt biển vùng với thuộc địa rộng lớn trải từ Đông qua Tây của địa cầu, dùng tiền mua cả thế giới chứ không đầu tư sản xuất thương mại, và danh hiệu mặt trời không bao giờ lặn trên đế quốc chính là của Tây Ban Nha mà nước Anh sau này khi vươn lên vị trí số một mãi sau này ở thế kỷ 19 kế thừa lại. Người Anh đã thực thi chiến lược “Nếu không kiếm tiền được từ kinh doanh như người Hà Lan thì hãy cướp từ những người làm ra nó nhưng yếu hơn”.
Anh và Pháp bước sau Tây Ban Nha cũng khai thác Tân Thế Giới, nhưng vì chậm chân hơn vì thế đã tập trung ở Bắc Mỹ, nơi mà thảo nguyên bao la phù hợp trồng trọt nông nghiệp, còn Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha chiếm hết vùng Nam và Trung Mỹ tập trung nhiều kho báu. Giới công dân siêu cường Tây Ban Nha – chủ các chuỗi mỏ vàng, bạc, in tiền vô tận hiện thời này cười mỉa những chàng nông dân Anh Pháp tay lấm chân bùn khai thác đồng cỏ của Bắc Mỹ bán lại cho Tây Ban Nha tiêu dùng.
Bối cảnh lịch sử giai đoạn này cũng giống như hiện nay giới chủ tài chính FED và phố Wall có quyền năng in Dollar và quy định chuẩn mực tài chính toàn cầu, ăn lợi nhuận lớn trên tỷ suất đầu tư cười mỉa công việc lao công, công xưởng thế giới ít lợi nhuận của Trung Quốc.
Có một đặc điểm lịch sử là sự di cư tới Bắc Mỹ chủ yếu là từ Anh, Pháp, và các quốc gia Bắc Âu chủ yếu tôn giáo Tin lành cởi mở, nhiều phát kiến khoa học hơn Kito hữu, thường mang theo cả đại gia đình đi khai khoang, làm nông trồng mía đường, công nghiệp sơ khởi nhà máy mía đường (đường lúc này là có giá nhất) và bắt đầu trồng cây bông lấy giống từ Ấn Độ v.v.. Nên vì vậy vẫn giữ được truyền thống các cộng đồng như từ Châu Âu làm nền tảng xương sống cho sự ra đời của Mỹ và Canada sau này có nền văn minh dân sự và kinh tế ưu thế vượt chội.
Còn ở Nam Mỹ thì Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha sang Tân Thế Giới thường chỉ là đàn ông đi tìm kho báu, sở hữu kho báu, vì thế hôn phối với hậu cung chục cô vợ bản địa, nô lệ da đen. Kết quả là người Nam Mỹ về sau có màu da hòa trộn đặc trưng khác với Bắc Mỹ vì đa phần đều là người lai Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha với thủy tổ người anh điêng, châu Phi.
Thêm một sai lầm của Tây Ban Nha, sự giầu có dẫn đến nhiều phép tắc, Kito hữu Roma cuồng tín và bất khoan dung, cái ngông cuồng của kẻ mạnh khi đứng ở đỉnh cao, đã trục xuất người Do Thái ra khỏi lãnh thổ cả liên minh, bao gồm Bồ Đào Nha năm 1492, những người phần đông làm tài chính – ngân hàng sơ khai. Giáo hội Kito Roma và Tây Ban Nha thiêu chết Bruo năm 1600, phản bác Galieo vì những phát kiến khoa học mới trong thiên văn đã làm các nhà khoa học Châu Âu chuyển tới các nước có sự khoan dung, cởi mở hơn.
Và người Hà Lan có tiếng khoan dung vì sống qua giai đoạn chịu nhiều áp bức tiến hành cuộc chiến tranh 80 năm giành độc lập từ đế quốc Tây Ban Nha, đã tiếp nhận sự dịch chuyển của khoa học, dòng tiền vào nước mình khi chớp lấy cơ hội từ sai lầm của đế quốc lân bang .Các bạn đọc tới đây thấy có nét nào giống Việt Nam ta hiện tại không?, có thể thấy những nét tương đồng khi chúng ta đang cố gắng tiếp cận dòng dịch chuyển vốn từ cả Mỹ và Trung Quốc.
Trong lúc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha sa lầy vào các cuộc chiến tranh chống lại hải quân Hoàng Gia Anh nhằm bảo bệ các chuyến tàu chở châu báu chở về từ Tân thế giới - “nỗi nhục trong quá khứ” của hải quân hoàng gia Anh đã từng một thời gian dài làm cướp biển, là cảm hứng cho chuỗi tác phẩm văn học, điện ảnh Cướp biển Caribe.
Thì Hà Lan tranh thủ điền vào chỗ trống trong chuỗi cung ứng, thương mại hàng hải quốc tế, đồng thời tiếp nhận người Do thái có kinh nghiệm làm cho vay lấy lãi từ thời cổ đại, đã biến Hà Lan thành bậc thầy tín dụng thương mại và tài chính quốc tế. Và nhờ những phát kiến cơ chế hùn tài chính tinh vi nhất thông qua phát kiến công ty cổ phẩn, thị trường cổ phiếu hỗ trợ phát triển các tuyến thương mại toàn cầu, và Amsterdam đóng một vai trò trung tâm thương mại, tài chính, logistic quốc tế như cơ hội của Singapore sau này ở Châu Á.
Đế quốc Hà Lan phát triển thành một trong các cường quốc hàng hải và kinh tế với khoa học, quân sự và nghệ thuật nhất thế giới thời đó. Đến năm 1650, Hà Lan sở hữu 16.000 thương thuyền. Công ty Đông Ấn Hà Lan và Công ty Tây Ấn Hà Lan thành lập các thuộc địa và trạm mậu dịch trên khắp thế giới.
Người Hà Lan định cư tại Bắc Mỹ từ khi thành lập Tân Amsterdam tại phần phía nam của đảo Manhattan vào năm 1614 làm trung tâm thương mại tài chính là nơi tọa lạc phố Wall hiện nay. Lập thuộc địa Đông Ấn châu Á ở Indonesia và trạm mậu dịch với phương Tây duy nhất tại Nhật Bản.
Tình hình Trung Quốc và Việt Nam thời gian này
Giai đoạn này ở Trung Quốc là cuối thời nhà Minh bị chia thành nhiều nước nhỏ, và nước dòng dõi vua Minh hiệu là Nam Minh 1644-1662 đóng ở phía Nam do phía bắc bao gồm thủ đô Bắc Kinh bị Lý Tự Thành khởi nghĩa lật đổ lập lên nhà Đại Thuận. Chính vì Trung Hoa bị chia thành nhiều nước nhỏ suy yếu nên dân tộc Mãn ở Phía Bắc chiếm ngay Đại Thuận lập lên nhà Thanh năm 1644, và thôn tính dần các nước nhỏ khác bao gồm cả Nam Minh lập lên nhà Thanh 1644-1912.
Sau đó nhà Thanh bị người Hán đồng hóa ngược cũng mang nguyên một tư duy như vậy với thói tự cao tự đại thờ ơ với “đồ chơi” phương Tây, và nước Trung Quốc đất rộng người đông, không bao giờ thiếu binh lính. Khác với suy nghĩ của người Châu Âu : súng đại bác và hỏa mai là công cụ của thần chết, và nó chính là quyền lực.
Đã 500 năm kể từ đó tới nay, quốc gia nào cầm hải đội thần chết trên biển, nước đó cầm trịch quyền lực chính của toàn cầu. Mỹ hiện nay vẫn duy trì một hải đội 11 tàu sân bay, trong khi các nước ngay kế chỉ có 1 tàu ở dạng tương đương. Và duy nhất Trung Quốc có có kế hoạch và đang triển khai đóng tổng cộng 5 tàu sân bay.
Thời kỳ này chúng ta vẫn trong giai đoạn Trịnh - Nguyễn phân tranh 1553-1778, khác với Trung Hoa luôn nghĩ là kẻ trên, thì chúng ta có sự học hỏi tiếp nhận chung một nền văn hóa Đông Á từ Trung Hoa, nhóm biết chữ chỉ là thiểu số. Chữ viết, kiến thức được cho là ẩn dụ cao siêu, tù mù khó hiểu, được phổ biến hạn hẹp để dự các cuộc thi tuyển chọn làm quan. Vậy nên con đường mong làm quan để vươn đến sự thịnh vượng giầu có ăn sâu vào văn hóa người Việt. Và các cuộc thi cần trí nhớ tốt hơn là trí tuệ đã làm người Việt cũng như Trung Hoa không có khái niệm về khoa học trừu tượng.
Vì vậy, khác với Phương Tây thời kỳ này đã hình thành lên lớp thương nhân, tư bản sơ khởi, đã có khái niệm trừu tượng cách mạng vĩ đại như : công ty, thị trường, vốn vay, cổ phiếu v.v thì người Việt chúng ta chỉ có lòng can đảm, tâm tính đa phần tốt bụng hiếu khách, khéo tay, thích cải tiến, thích giúp nhau trong hoạn nạn, đồng tâm hiệp lực khi cùng chống lại ngoại bang. Đây có thể là nền tảng vượt trội cho chúng ta phát triển nền kinh tế tuần hoàn, kinh tế sẻ chia và dịch vụ quốc tế của thời điểm hiện tại.
Tuy nhiên tiểu thủ công nghiệp và thương mại của người Việt ngay từ thời kỳ này hoàn toàn thua kém Trung Hoa, vì từ lâu Trung Hoa đã có nhiều thành phố tập trung cả triệu người kinh thương qua lại lẫn nhau, còn KẺ CHỢ - kinh thành Thăng Long đông nhất chỉ có khoảng hai mươi nghìn người.
Năm 1693, thời chúa Nguyễn Phúc Chu, tướng Nguyễn Hữu Cảnh tiến chiếm và chính thức sáp nhập phần còn lại của vương quốc Chiêm Thành lập trấn Thuận Thành nay là vùng đất Bình Thuận, Ninh Thuận ngày nay. Năm 1708, Mạc Cửu người Hoa bộ tướng nhà Minh, bất tuân nhà Thanh, cùng gia quyến, binh lính khai phá vùng đất Hà Tiên, Phú Quốc - Kiên Giang của Chân Lạp xin nội thuộc chúa Nguyễn, chúa Nguyễn phong chức Tổng binh cai quản.
Đấy là lý do tại sao người Minh Hương - quê hương gốc Minh gốc Hoa sinh sống và lạc nghiệp ở các tỉnh Miền Tây tới Chợ Lớn - Sài Gòn, Đồng Nai vẫn còn tới ngày nay hình thành nên dân tộc thiểu số người Hoa ở Việt Nam. Tiếp đó chúa Nguyễn kiểm soát các hòn đảo lớn và quần đảo trên biển Đông và vịnh Thái Lan như Côn Đảo, Quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
Phát minh – khám phá chủ đạo của đế quốc Hà Lan giai đoạn này để có thặng dư kinh tế bứt lên thành kẻ thống trị như đã nói ở trên chính là Thị trường chứng khoán và Công nghệ quan trọng nhất của Châu Âu thời kỳ này là kỹ thuật in trang bằng con chữ di động bán cơ học bằng máy đã trở lên phổ biến, in nhanh hơn và bền hơn có kiểu chữ và phông chữ, chất lượng cao và giá cả đã rất rẻ khiến cho việc trao đổi lan truyền thông tin, kiến thức tới phần đông dân chúng và khiến cho việc tạo ra thặng dư nghiên cứu khoa học thực nghiệm vượt trội hẳn với Châu Á. Có thể nói công nghệ in ấn lan tỏa tri thức lúc bấy giờ có tác động to lớn tới nền văn minh như công nghệ Internet hiện nay của TK21.
Có thể nói nhiều phát kiến của kinh tế tư bản hiện đại khởi phát từ Hà Lan và biến quốc gia này thành nhà nước tư bản hoàn thiện đầu tiên trên thế giới. Tại châu Âu thời cận đại, giai đoạn này Hà Lan có thành phố mậu dịch giàu có nhất tại Amsterdam và sàn chứng khoán toàn thời gian đầu tiên, phát hành cổ phiếu cho giới quý tộc, thương nhân giầu có tài trợ cho các cuộc viễn chinh của công ty Đông Ấn, Tây Ấn, chiếm thuộc địa, hay thương mại. Cầm cổ phiếu của công ty Đông Ấn VOC còn có giá trị hơn cả vàng bạc mà người Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha mang về từ Châu Mỹ.
Tại Hà Lan đã xuất hiện các quỹ bảo hiểm và hưu trí, cũng như các hiện tượng kinh tế như chu kỳ bùng nổ-phá sản, bong bóng lạm phát tài sản, đã có hiện tượng đầu cơ giá cổ phiếu, mà ngày nay chúng ta gọi là hành vi đội lái. Một thị trường chứng khoán sôi động thúc đẩy sản xuất hàng hóa, phân chia lao động chuyên sâu và quản lý tư liệu sản xuất triệt để đã tạo tiền đề cho Adam Smith năm 1776 viết bộ sách “Của cải các dân tộc” là cơ sở lý luận đầu tiên của CNTB hiện đại về bản chất con người, chủ nghĩa tự do, thương mại tự do.
Đồng tiền đế quốc Hà Lan thống trị 80 năm, tuy nhiên sau đó do diện tích dân số quá nhỏ đồng thời duy trì chiến tranh với cả Pháp, Anh nên suy yếu dần. Và nước Pháp đông dân nhất Châu Âu từng bước vươn lên khẳng định vị trí siêu cường, làm suy yếu Anh trong chiến tranh chống lại tuyên bố độc lập thành lập quốc gia cộng hòa đầu tiên - Mỹ 1775–1783, tất nhiên với sự hỗ trợ của Pháp thì nước Pháp soán ngôi đế quốc Hà Lan về tài chính, thương mại và các ngân hàng lớn thuộc hoàng gia.
SERIES SIÊU CƯỜNG THẾ GIỚI
Bài viết số 1: Đồng tiền Esudo đế quốc Bồ Đào Nha – 80 năm (1450-1530)
Bài viết số 2: Đồng tiền Peso đế quốc Tây Ban Nha - 110 năm (1530-1640)
