Loạt bài viết này có 6 bài khái quát tiến trình trở lên hùng cường thành kẻ thống trị lần lượt của 6 cường quốc trong lịch sử Tư Bản : Bồ Đào Nha -> Tây Ban Nha -> Hà Lan -> Pháp -> Anh -> Mỹ và thời gian tương ứng đồng tiền của mỗi quốc gia này được dùng làm tiền ngoại tệ dự trữ của các quốc gia khác. Một bài về thách thức từ câu hỏi liệu có là siêu cường thứ 7 - Trung Quốc.
Bài cuối - bài số 8 cơ hội góc nhìn từ Việt Nam trong thời khắc của những sự kiện lịch sử, những điều chưa từng xảy ra của lịch sử nước Mỹ ở cuộc bầu tổng thống 2020 - chuyển giao quyền lực không hề suôn sẻ tốn nhiều báo mực tranh cãi, thuyết âm mưu. Và những sự kiện chuyển đổi số - quốc gia số - đồng tiền số với tốc độ kinh hoàng đang diễn ra tại Trung Quốc đại lục khi mà covid đang diễn ra nó có lý do hạn chế tiếp xúc để phổ biến. Liệu đồng Nhân Dân tệ kỹ thuật số có đủ sức yểm trợ cho con đường tơ lụa mới để Trung Quốc mở rộng phạm vi ảnh hưởng quyền lực mềm của mình!?.
Sự trỗi dậy của Trung Quốc như con rồng bị buộc chân kể từ sau thất bại chiến tranh nha phiến 1840 - 1860 với đế quốc Anh phải cắt dần đất đai, từ từ sụp đổ của chế độ phong kiến lạc hậu trước các thành tựu của cách mạng khoa học sơ khởi đầu tiên của tư bản thực dân phương Tây.
Mặc dù trước đó với một nền văn minh, một đất nước phát triển sớm nhất và thành công nhất trong suốt một thời gian của loài người với nhiều thành tựu về canh tác, đúc luyện gang thép bằng than cốc đi trước Anh cả 700 năm, có quy mô mô GDP ước tính lớn nhất Thế giới liên tục từ ngày lập quốc cổ đại tới những năm 1800.
Liệu đồng tiền của Mỹ có bị đồng tiền điện tử của 1 quốc gia điện tử Digital Nation đầu tiên trên thế giới - Trung Quốc thách thức thay thế sau đúng 100 năm thống trị của nó?. Loạt bài này sẽ giúp bạn nhìn lại lịch sử thịnh vượng & đồng tiền thống trị của các cường quốc, sự nổi lên, bị soán ngôi rồi suy tàn, từ đó tự đưa ra những phán đoán nhận định của riêng mình.
Lịch sử thế giới đều biết vàng là loại tiền cổ xưa nhất và vẫn tồn tại tới ngày nay, bên cạnh vàng thì ngân hàng nhà nước của mỗi quốc gia đều dự trữ Ngoại tệ mạnh - loại tiền tệ phát hành bởi nước siêu cường, dùng ngôn ngữ cổ xưa đó chính là kẻ thống trị. Sự thống trị và tạo dựng nên những tiêu chuẩn áp đặt trên 3 lĩnh vực : quân sự - kinh tế và cuối cùng là văn hóa và chuẩn mực pháp lý toàn cầu (trong quá khứ là có nhiều khu vực biệt lập cụ thể như châu Âu, Châu Á (khối Đông Á), khối Ả rập v.v.
Sự áp đặt luật lệ về kinh tế dựa trên nhiều yếu tố nhưng thứ phản ánh rõ nhất đại diện cho sự thống trị của nó chính là giá trị đồng tiền. Giá trị đồng tiền – quyền lực của nó càng lớn khi nó chi phối khối lượng giao dịch lớn nhất, và càng uy lực khi nó mang tới thâm hụt thương mại tới quốc gia trao đổi hàng hóa, và các quốc gia đó lại càng phải tích lũy nhiều hơn đồng tiền nước siêu cường để thanh toán quốc tế.
Chúng ta đã quen với đồng tiền nước siêu cường, đồng tiền thống trị là USD, nhưng ít người biết lịch sử thế giới cận đại, tiền thân của chủ nghĩa tư bản đã có những đồng tiền đế quốc trước đó, đồng tiền của ÔNG CHỦ THẾ GIỚI - chủ nợ với nhiều quốc gia còn lại, và được các quốc gia khác dùng làm đồng tiền dự trữ.
Chúng ta bắt đầu với phần đầu tiên.
1. Đồng tiền Esudo đế quốc Bồ Đào Nha thống trị thế giới 80 năm (1450-1530)
Đế quốc Bồ Đào Nha là đế quốc ra đời sớm nhất trong lịch sử đế quốc thực dân Châu Âu. Những nhà thám hiểm Bồ Đào Nha bắt đầu thám hiểm eo biển Châu Phi năm 1419, đặt nền tảng cho sự phát triển công nghệ hàng hải (như thuyền buồm, tìm ra khái niệm vĩ độ). Mục đích là để họ có thể tìm được một lộ trình đường biển tới những nguồn giao thương các sản phẩm gia vị, và đế quốc đã có hệ thống thương mại giao thương lớn đầu tiên của cựu thế giới – tiền sơ của tư bản phương Tây. Các chuyến đi hàng hải đầu tiên đã mang tới những hệ thống thuộc địa ven biển đầu tiên từ Bắc Phi tới Nam Phi và tuyến thương mại tới Ấn Độ năm 1497.
Thứ hàng hóa chủ lực đầu tiên người Bồ mang về Châu Âu là đường và gia vị hồ tiêu, một kg đường hay hồ tiêu có thể đổi lấy 1kg vàng. Sự buôn bán giao thương từ hàng hải đã hình thành lên giới thương nhân đầu tiên, tạo cảm hứng cho các quốc gia lân bang học hỏi theo. Và sự giầu có sớm đã làm Bồ Đào Nha làm chủ nợ của nhiều hoàng gia châu Âu.
Sự thịnh vượng của Bồ Đào Nha kéo dài cực thịnh kéo dài 80 năm sau khi các kỹ thuật hàng hải đã được sao chép, phổ biến và không còn là ưu thế của riêng Bồ Đào Nha nữa, đặc biệt với các nước đông dân như Anh, Pháp, Tây Ban Nha. Nhưng Tây Ban Nha đã gặp may, các bạn đọc phần tiếp theo để biết lý do nhé.
Tới giữa giai đoạn 1580 thì Bồ Đào Nha với dân số khoảng hơn 1 triệu thời điểm đó đã bị ép trở thành đối tác bậc dưới với Tây Ban Nha (khoảng 8 triệu) trong Liên minh Iberia thông qua các cuộc hôn phối hoàng gia của hai nước, nhằm tránh các cuộc chiến tranh từ các quốc gia khác chính thức phụ thuộc chính trị với Tây Ban Nha. Tương tự với ngày nay vẫn diễn ra các cuộc hôn phối củng cố quyền lực của các gia tộc nắm giữ các tập đoàn hàng đầu ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và tương lai tới đây của Việt Nam. Như vậy có thể thấy đồng tiền Esudo của Bồ Đào Nha là ngoại tệ mạnh – đồng tiền đế quốc, đồng tiền siêu cường được dự trữ tại các quốc gia khác đầu tiên trong quãng 80 năm (1450-1530).
Tình hình Trung Quốc và Việt Nam thời gian này
Thời gian này tương ứng ở Trung Quốc là thuộc giai đoạn Nhà Minh (1368-1662), còn ở Việt Nam chúng ta là nhà Lê Sơ (1428-1527), lập triều đại là Lê Lợi khởi nghĩa chống lại nhà Minh (đô hộ chúng ta, sáp nhập và biến chúng ta lại thành quận Giao Chỉ trong thời gian 20 năm).
Trong suốt lịch sử phong kiến, cứ mỗi lần chúng ta suy yếu, nội bộ triều đình hoàng tộc chia rẽ thì Thiên Triều phương Bắc đều cất quân xâm lược. Và sau mỗi lần chúng ta chống xâm lược thành công, khôi phục nền tự chủ thì cũng đều ngay lập tức cử xứ giả cầu hòa với triểu đình phong kiến Trung Hoa để giữ thể diện cho họ, hàng năm triều cống thì họ mới để yên cho chúng ta tiếp tục sống hòa bình.
Kể từ khi lập quốc, Việt Nam chúng ta không có chữ viết riêng, phải mượn chữ Hán, văn hóa và mô hình quản lý nhà nước của Trung Hoa. Hán tự là một loại ngôn ngữ khó học, khó phổ biến, nhiều biến thể, tiêu chuẩn vì vậy dẫn tới phần đông dân số là mù chữ, thông tin không được trao đổi, vận hành xã hội chủ yếu theo phong tục, thói quen truyền miệng và chính là từng triết lý Nho Khổng được tượng hình trong từng con chữ. Có thể nói chúng ta là một văn minh sớm về canh tác nông nghiệp nhưng là một đất nước lạc hậu về mọi mặt giống như Trung Hoa thời điểm đó so với Phương Tây.
Trong khi bắt đầu thời đại THỜI ĐẠI KHÁM PHÁ, người Bồ, người châu Âu chỉ bằng con thuyền và la bàn, ống nhòm (công cụ tiến lên từ khám phá ra mắt kính cận), và lòng quả cảm đi vào vùng tối đại dương hoàn toàn không biết – tượng trưng cho phần kiến thức chưa được tìm ra, phần ngu dốt cần phải khai sáng, từ đó có các phát kiến khoa học thực nghiệm vượt trội so với Trung Hoa và Châu Á nói chung. Thì thời điểm này người Châu Á vẫn tập trung quần cư bên các con sông, đồng bằng lúa bao la, thành lũy, xóm làng v.v. và gần như không bao giờ bận tâm đến thế giới không biết ngoài kia.
Tại sao nhà Minh Trung Hoa có công nghệ đóng tàu lớn đi biển trước Châu Âu cả trăm năm nhưng lại không tiến ra biển như người Châu Âu? Hạm đội đầu tiên của hoạn quan Trịnh Hòa năm 1405 có khoảng 300 tàu, kích thước tàu lớn gấp tới 5 lần tàu của người Châu Âu cùng thời và trở theo gần 3 vạn người đã đi tới tận Ấn Độ, Ả Rập và Đông Phi.
Câu trả lời các sử gia cho rằng người Trung Hoa thiếu tầm nhìn, sự tập trung, và trên hết là sự tò mò. Họ ra khơi để thể hiện mình, chứ không phải quan sát và học hỏi, họ đi để ban phát sự hiện diện của họ - sức mạnh của thiên triều, chứ không phải để ở lại, để nhận lại sự tuân phục và cống vật, chưa không phải để mua.
Và mong muốn làm cho người khác phải kính nể đồng nghĩa với chi phí vượt quá lợi ích, không như kẻ thám hiểm biển khơi - giới thương nhân đầu tiên của Châu Âu bị thúc đẩy bởi lòng tham lợi nhuận và niềm đam mê. Thêm nữa ở Trung Hoa thời đó đạo Khổng xếp loại Sỹ - Nông – Công – Thương, thì con buôn bị coi thường và xếp hàng chót. Còn ở Châu Âu, giới thương nhân đang ngày một gia tăng để trở thành lực lượng cho các cuộc cách mạng lật đổ quân chủ sau này.
Vì thế sau chuyến đi của Trịnh Hòa tới thời Tuyên Đức – Nhà Minh ban hành các chính sách hải cấm, giỡ bỏ thuyền đi biển để đóng lại thuyền đi sông, cấm đóng thuyền đi biển đã chính thức ngăn chặn Trung Hoa tiến ra thế giới, và thụt lùi dần do với bước tiến vũ bão của Châu Âu. Dân số nhà Minh ước tính lúc bấy giờ khoảng 160 triệu bằng cả dân số châu Âu cộng lại.
Tuy nhiên sau chuyến đi thì các cấp quan lại nhỏ hơn, binh lính đi cùng Trịnh Hòa đã có cảm hứng mở rộng buôn bán, đi tìm sự thịnh vượng tới các vùng biển xa xôi bất chấp lệnh đóng tàu đi biển của triều đình, tới định cư sinh sống trong các quốc gia Đông Nam Á sau này. Họ chính là tiền thân các lớp thương nhân, di dân người Hoa làm ăn buôn bán thành công ở ngoại quốc và nắm giữ yết hầu kinh tế của các quốc gia Đông Nam Á tới tận thời hiện đại. Và sau này Singapore – hòn đảo tập trung nhiều người Hoa nhất khi dưới thời thuộc địa Anh là một trung tâm mậu dịch, tài chính, logistic của khu vực.
Phát minh – khám phá chủ đạo của đế quốc giai đoạn này để có thặng dư kinh tế là: Khám phá hàng hải, bản đồ, thiết lập tuyến thương mại buôn bán tới các quốc gia xa xôi. Kế thừa từ việc chế tác và phổ biến đồng hồ mang tới trật tự và kiểm soát công việc và đặt tiền đề cho khái niệm năng suất sơ khởi, đồng thời cải tiến kỹ thuật chế tác hàng loạt bánh răng để có những chiếc bánh răng đầu tiên cho các cỗ máy sơ khai.
Sự có mặt của đồng hồ từ các nhà thờ đã đưa các quốc gia Châu Âu có mô hình phối hợp lao động tập thể, phân công theo thời gian và quản lý năng suất tới giờ, phút, sau này là giây. Còn các nước trong khối Đông Á như chúng ta vẫn chỉ đo giờ bằng canh 1,2,3 và 12 cung giờ tý ngọ mão dậu phục vụ tâm linh, canh tác nông nghiệp. Bên cạnh đó kỹ thuật đúc chuông nhà thờ hàng loạt đặt tiền thân cho các cỗ đại bác mạnh và hiệu quả vượt trội, là thứ vũ khí mạnh mẽ nhất dùng cho các cuộc xâm lấn và hủy bỏ vai trò lịch sử của tường thành kéo dài đã vài ngàn năm trước đó.
Việc tìm ra mắt kính cận không chỉ giúp nâng cao năng suất của thợ thủ công khéo tay có thể làm việc tới cuối đời, làm được những việt đòi hỏi độ tinh vi, chính xác cao hơn chỉ bằng một miếng thủy tinh mài cong 2 mặt, mà đồng thời đã mở ra các công cụ thực nghiệm quang học và phát minh ra ống nhòm giúp nhìn xa hơn, có tác dụng to lớn cho các cuộc hải hành, thiên văn và các chiến thuật quân sự mới.
Các cuộc thám hiểm hàng hải, viễn chinh, xâm lược nước ngoài luôn được gán với giá trị phẩm hạnh và giá trị đặc biệt như sự trung thành với tổ quốc, sự phụng sự giáo hội khi đi truyền giáo, và cái gọi là “ có công khai hóa” các dân tộc yếu thế hơn – bị gọi là man di. Chiến tranh luôn có cách hợp pháp hóa nguyên nhân của nó và ăn mừng các cuộc trinh phục dựa trên nền tảng, động lực đó.
Chính thức từ thế kỷ 16 này, với sự đi đầu của quốc thực dân đầu tiên thế giới : Bồ Đào Nha, có hệ thống thương thuyền, đóng tàu ngay tại các nước thuộc địa như Ấn Độ, sau này là Macao (triều đình nhà Minh cho thuê năm 1557) hình mẫu cho các quốc gia phương Tây theo sau học hỏi, sao chép để bành trướng ra thế giới.
Còn tiếp phần sau : Đồng tiền Peso đế quốc Tây Ban Nha.
