“Chỉ có một quy luật kinh tế, Trung Quốc phải giống như chúng ta (Mỹ)”, “đặc biệt nếu chúng ta dạy họ”, “Trung Quốc cuối cùng sẽ cấu trúc chính sách kinh tế của mình để tập trung vào phúc lợi người tiêu dùng được tạo ra thông qua thị trường tự do”.
Vâng, đã hơn 200 năm, đa số người Mỹ và phương Tây tin tưởng tuyệt đối rằng mô hình hình kinh tế học cổ điển của Adam Smith và David Ricardo về thị trường tự do và thương mại tự do có ưu thế vượt trội. Theo tư duy ấy, nhà kinh tế học Larry Summers cũng cho rằng, "Các định luật kinh tế học giống như các định luật kỹ thuật. Một bộ luật có hiệu quả ở khắp mọi nơi."
Trong hàng chục năm trời, người Mỹ và phương Tây cho rằng “Trung Quốc đã vi phạm các qui luật phổ quát đó, vì thế Trung Quốc đang lãng phí tiền bạc, tăng trưởng của Trung Quốc không bền vững; và tất nhiên, Trung Quốc không đổi mới – sáng tạo (họ chỉ copy sao chép mà thôi)”. Chính vì vậy họ cho rằng Trung Quốc không phải là một thách thức và không bao giờ đuổi kịp Mỹ về kinh tế, cũng như khoa học và công nghệ.
Người Mỹ liên tiếp giật mình
Việc Trung Quốc vượt lên và thống trị thế giới về công nghệ 5G, nền tảng của công nghệ viễn thông là tiếng chuông cảnh tỉnh đầu tiên đã làm người Mỹ phải giật mình. Tiếp theo công nghệ 5G là đường dây tải điện siêu cao, đường sắt cao tốc, Trung Quốc trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về xây dựng cơ sở hạ tầng hiện đại.
Với sự tăng trưởng về kinh tế cao liên tục trong 40 năm, từ nền kinh tế có qui mô nhỏ hơn Mỹ cũng như EU 5 lần, Trung Quốc dần dần thu hẹp dần khoảng cách, không chỉ vượt qua EU mà còn bám sát Mỹ về GDP danh nghĩa và vượt xa cả Mỹ và EU về GDP tính theo PPP. Cú giật mình này đến nhẹ nhàng và từ từ, nhưng khi đủ ngấm thì nó trở thành một cú sốc với nhiều người Mỹ và phương Tây.
Thế nhưng, nhiều người vẫn cho rằng GDP đầu người của Trung Quốc vẫn còn thấp, cách rất xa Mỹ và EU, Trung Quốc chỉ là công xưởng sản xuất của thế giới mà thôi, còn thua xa Mỹ và phương Tây về công nghệ và đổi mới sáng tạo (nền công nghệ copy sao chép).
Những người cho rằng “Trung Quốc chỉ là công xưởng sản xuất của thế giới” đã đúng, khi mà Trung Quốc chỉ dành được thị phần lớn nhất thế giới trong các lĩnh vực dệt may, da giày, đồ nhựa, đồ nội thất, đồ chơi và đồ điện tử tiêu dùng. Thế nhưng họ dần dần nhận ra họ đã sai, Trung Quốc đã có thể sản xuất ra các sản phẩm công nghệ đủ sức cạnh tranh toàn cầu với chính Mỹ và EU, chẳng hạn như thiết bị viễn thông, máy công cụ, máy tính, tấm pin mặt trời, đường sắt cao tốc, tàu thủy, máy bay không người lái, vệ tinh, thiết bị hạng nặng và dược phẩm, trong đó có những công nghệ mới như robot, AI, điện toán lượng tử và công nghệ sinh học.
Hamilton Center của ITIF đã đưa ra bộ chỉ số Hamilton Index về thị phần toàn cầu của 10 ngành công nghiệp tiên tiến, trong đó Trung Quốc dẫn đầu 7 ngành công nghiệp tiên tiến, Mỹ chỉ dẫn đầu thế giới có 3 ngành công nghiệp mà thôi (Trung Quốc dẫn đầu các ngành máy tính và điện tử, xe cơ giới, máy móc thiết bị, thiết bị điện, hóa chất, kim loại cơ bản và kim loại chế tạo; Mỹ dẫn đầu thế giới về dịch vụ CNTT và IT, dược phẩm và giao thông khác (Xem bảng kèm theo). Hamilton Index này giá trị hơn báo cáo về nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học công nghệ của viện chính sách chiến lược Australia ASPI: Trung Quốc dẫn đầu thế giới về 57/64 công nghệ tiên tiến, My, dẫn đầu 7 công nghệ, bởi Hamilton Index là sản xuất công nghiệp còn ASPI là nghiên cứu, phát triển.
Mặc dù vậy, vẫn có rất nhiều người nghi ngờ về sự đổi mới, sáng tạo của Trung Quốc, họ vẫn cho rằng Trung Quốc chỉ giỏi copy sao chép mà thôi, bất chấp việc họ không thể lý giải một cách thuyết phục các câu hỏi “tại sao chỉ copy mà lại có thể dẫn đầu thế giới về công nghệ 5G, đường dây tải điện siêu cao, đường sắt cao tốc và nhiều công nghệ khác?”, “trò giỏi hơn thầy thì có được coi là giỏi không?”
Trung Quốc có đổi mới sáng tạo không?
Hamilton Center đã đưa ra sự thật về sự đổi mới trong các ngành công nghiệp chủ chốt của Trung Quốc vào năm 2023-24 như sau:
(1) Trung quốc đã lắp đặt, bổ sung mới nhiều hơn toàn bộ phần còn lại của thế giới về công suất sản xuất chip, robot công nghiệp, nhà máy điện hạt nhân đang xây dựng, sản lượng xe ô tô điện.
(2) Chi tiêu cho R&D của ngành hóa chất từ kém Mỹ 30 lần năm 2013 tăng lên xấp xỉ năm 2022.
(3) Dẫn đầu thế giới về thử nghiệm lâm sàng và tất nhiên duy trì dẫn đầu thế giới về xây dựng cơ sở hạ tầng hiện đại, bao gồm đường dây tải điện siêu cao, đường sắt cao tốc và mạng 5G.
Về trí tuệ nhân tạo AI, trong bài báo "Tại sao Trung Quốc sẽ giành chiến thắng trong cuộc đua toàn cầu để thống trị AI hoàn toàn", Kai-Fu Lee (cựu quản lý cấp cao của Apple, Microsoft và Google) tin tưởng: "Chúng ta đang ở trong thời đại triển khai, chúng ta đang ở trong thời đại dữ liệu và Trung Quốc có một tập hợp tốt hơn, một nhóm người triển khai lớn hơn hoặc các kỹ sư AI giỏi, những người hoàn thành công việc, những người làm cho các thuật toán chạy nhanh, kết nối với logic kinh doanh.", “Phương Tây cần thay đổi quan điểm Trung Quốc là những người bắt chước các sản phẩm phương Tây, và thừa nhận rằng, trên thực tế, một số danh mục công nghệ Trung Quốc là tốt nhất trong phân khúc”.
Một nghiên cứu của Viện Harvard Belfer năm 2021 cho rằng “Trung Quốc đã trở thành một đối thủ cạnh tranh nặng ký trong các công nghệ nền tảng của thế kỷ 21: AI, 5G, khoa học thông tin lượng tử (QIS), chất bán dẫn, công nghệ sinh học và năng lượng xanh.”, "Trong một số lĩnh vực, Trung Quốc đã trở thành số 1, ở những lĩnh vực khác, theo quỹ đạo hiện tại, Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ trong thập kỷ tới", “Bởi vì Trung Quốc có một hệ sinh thái R&D mạnh mẽ, nguồn tài năng công nghệ, trường đại học hàng đầu và các chính sách quốc gia”.
Rõ ràng là Trung Quốc đã chuyển đổi rất nhanh từ “người sao chép”, "người theo dõi nhanh" sang "dẫn đầu toàn cầu" về công nghệ, về đổi mới sáng tạo.
Hai mô hình kinh tế Mỹ - phương Tây và Trung Quốc
Khi này, một số nhà kinh tế chính trị học của Mỹ mới bắt đầu thừa nhận có hai hệ thống/mô hình kinh tế: hệ thống kinh tế của Mỹ (và phương Tây) và hệ thống kinh tế của Trung Quốc và hai hệ thống cơ bản là khác nhau.
“Đã đến lúc các chuyên gia và nhà hoạch định chính sách của các quốc gia phương Tây phải mở rộng tâm trí của họ và ít nhất là có một cuộc đối thoại và tranh luận cân nhắc về điểm này, thay vì giấu đầu trong cát và phớt lờ các mục tiêu của Trung Quốc và quay trở lại với sự vượt trội vốn có của mô hình kinh tế học cổ điển của Adam Smith và David Ricardo về thị trường tự do và thương mại tự do”.
Chính sự thất bại trong việc nhận ra rằng có hai hệ thống kinh tế hoàn toàn khác nhau với các quy tắc khác nhau là vấn đề cốt lõi của phương Tây, nếu họ tiếp tục vùi mình trong cát, họ sẽ thua.
Bài đã dài, tạm dừng ở đây, sẽ viết tiếp phần 2.
(Phần 2: Mô hình kinh tế của Mỹ và của Trung Quốc, cái nào sẽ chiến thắng, Nếu cứ vùi đầu trong cát, Mỹ sẽ thua).
———————————————-
Tổng hợp từ nghiên cứu “Trung Quốc đang nhanh chóng trở thành nhà đổi mới hàng đầu trong các ngành công nghiệp tiên tiến” của Robert D. Atkinson, chủ tịch, nhà sáng lập ITIF đăng trên Hamilton Center - ITIF 9/2024.
Quỹ Công nghệ Thông tin và Đổi mới (ITIF), trụ sở tại Washington DC, tập trung vào chính sách công xung quanh ngành công nghiệp và công nghệ. Đồng sáng lập và đồng chủ tịch là hai cựu nghị sĩ Jennifer Dunn và Calvin Dooley, CEO là HĐQT có 22 thành viên.
Năm 2019, ITIF được Đại học Pennsylvania xếp hạng là tổ chức tư vấn chính sách khoa học và công nghệ có thẩm quyền nhất trên thế giới.
