Sau một đêm trằn trọc không ngủ, tôi ngồi dậy sớm hơn thường lệ. Thứ Sáu, ngày cuối cùng của tuần lao động, nhưng không phải ngày cuối của những suy tư. Khi thành phố còn ngái ngủ, lặng lẽ như một vết mực chưa khô trên trang sách, tôi mở lại Thư 19, Niềm vui của tuổi hưu trí, và Thư 26, Lão hóa, của Seneca, như thể tìm lời đồng vọng từ một người bạn đã sống qua nhiều mùa gió hơn tôi.
Trong Thư 19, Seneca bảo Lucilius hãy rút lui khỏi danh vọng, như con thuyền sau nhiều năm phiêu lưu đã đến lúc buộc neo trong một bến cảng yên lành. Còn trong Thư 26, ông tự thú, thân xác thì mục ruỗng, nhưng tâm trí lại rực rỡ như một ngọn lửa cuối mùa, không còn bị ràng buộc bởi dục vọng hay sợ hãi. Những dòng ấy, sáng nay, như nước lạnh dội vào tim tôi đang còn âm ỉ những tàn lửa giận dữ chưa nguôi.
Tôi từng nghĩ khi già đi, tôi sẽ bình thản hơn, sẽ không còn giận. Nhưng tôi đã lầm. Giận dữ, cũng như rượu vang, không biến mất theo năm tháng, chỉ là biết cách rót ra ít hơn. Tôi vẫn giận, khi thấy điều sai trái được tung hô, khi người tốt bị hiểu lầm, khi bản thân mình chưa đủ tốt. Nhưng tôi không còn đổ lỗi. Cái ngày tôi thôi oán trách người khác chính là ngày tôi buộc mình phải kỷ luật hơn, kiểm soát bản thân nghiêm khắc hơn, không như một vị vua độc tài trừng phạt lính lệ, mà như một người thầy kiên nhẫn đang dạy chính mình viết từng nét cho ngay ngắn.
Tôi nghĩ đến lời của Seneca, rằng cái chết là cánh cửa luôn mở. Nhưng cánh cửa kia không chỉ mở ra cái chết, mà còn mở ra sự tự do, nếu ta học được cách sống không bị kéo lê bởi xúc cảm nhất thời. Giận dữ là một con mãnh thú nếu biết cưỡi nó, ta sẽ đi được xa, còn nếu để nó cưỡi ta, ta sẽ cháy rụi.
Thứ Sáu, ngày cuối của tuần, cũng là ngày Venus, nữ thần tình yêu ngự trị. Nhưng tình yêu nào mà không có kỷ luật? Cái ôm không đúng lúc có thể thành xiềng xích, lời nói thiếu kiểm soát có thể hóa ra roi vọt. Tôi dặn mình, hãy giận, nếu cần. Nhưng giận như một nhạc trưởng, không phải như một kẻ nổi loạn.
Đêm qua tôi mất ngủ, nhưng không vô ích. Tôi như người lính gác đêm đứng giữa nội tâm hỗn độn, chờ ánh sáng đầu tiên. Tôi nhớ Etan Mollick từng nói, cái giá phải trả cho việc hiểu AI là ba đêm mất ngủ. Tôi thì đã mất ngủ hơn ba mươi lần trong năm qua, không chỉ để hiểu AI, mà còn để hiểu chính mình. Có thể hôm nay tôi chưa phải là người kiểm soát được mọi thứ, nhưng tôi đã bắt đầu bước đi, không đổ lỗi, không né tránh, và biết rằng, kiểm soát bản thân không phải là một trạng thái đạt được, mà là một hành trình không hồi kết.
Và nếu có một nơi nào đó để ta buông neo trong hành trình làm người, thì có lẽ, đó chính là lúc ta học được cách giận mà không thiêu đốt, tha thứ mà không quên bài học, và bình thản nhìn lại chính mình, như Seneca đã làm, khi ông biết mình không còn trẻ, nhưng chưa bao giờ thôi trưởng thành. Giận dữ, rốt cuộc, cũng chỉ là một phần của nhân tính, và việc học cách sống chung với nó chính là minh chứng của trưởng thành thật sự
Nguồn: Đào Trung Thành
