Bạn sẽ đi đến một cuộc trao giải khoa học quốc tế, qui tụ hàng trăm nhà khoa học với hai Hội đồng chấm giải toàn những nhà khoa học uy tín thế giới với một loạt giải thưởng dành cho tác giả các công trình là những công nghệ có tầm ảnh hưởng toàn cầu như thế nào?
Tôi có quen với một “chánh chủ khảo” của Hội đồng sơ tuyển, giáo sư Nguyễn Thục Quyên khi cùng dự một hội nghị ở Pháp vài tháng trước (nhà khoa học nữ duy nhất có 4 năm liền nằm trong top 100 các nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới) và tôi biết chị đã làm khoa học nghiêm ngặt như thế nào.
Và tại buổi trao giải, tôi đã nghe ông Chánh chủ khảo Hội đồng chung khảo, GS Richard Friend phát biểu với nét mặt luôn trầm tư: “Tất cả các phát minh được trao giải đêm nay đã thực sự tao nên những bước tiến lớn trong lãnh vực khoa học và đổi mới, để lại tác động trên phạm vi toàn cầu. Những công trình đoạt giải này đã khẳng định tầm nhìn của những nhà sáng lập giải thưởng Vinfuture”.
Có 4 công trình khoa học được vinh danh năm 2023. Giải thưởng Chính trị giá 3 triệu USD được trao cho “Phát minh sản xuất năng lượng xanh bằng pin mặt trời và lưu trữ bằng pin Lithium-ion”. Ba giải Đặc biệt vinh danh các công trình: “Phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh”, “Khám phá cơ chế gây suy giảm tầng ozone ở Nam cực” và “Khám phá vai trò của GLP-1, nền tảng cho phương pháp điều trị tiểu đường và béo phì”.
HAI ĐIỀU THÚ VỊ ĐẦU TIÊN.
Hai điều rất thú vị gây chú ý cho tôi ngay từ đầu là: bài hát chào cờ mở đầu được trổi giọng đồng ca trên nền bài hòa tấu trình diễn toàn bằng nhạc cụ dân tộc (thay vì thông lệ bật băng) và ngay sau đó, giải thưởng đầu tiên khiến cả hội trường rúng động bằng một tràng pháo tay bỗng bộc phát: giải đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển, vinh danh GS. Gurdev Singh Khush (người Mỹ gốc Ấn) và lần đâu tiên có tên một người Việt Nam: GS. Võ Tòng Xuân, vì những đóng góp quan trọng trong việc phát minh và phổ biến giống lúa kháng sâu bệnh, góp phần đảm bảo an ninh lương thực.
GS. Gurdev Singh Khush đã đi tiên phong trong việc tạo ra các giống lúa với khả năng kháng nhiều loại sâu bệnh, thời gian sinh trưởng ngắn và cho năng suất cao như IR36, IR64... Và IR36 thì được phổ biến tại các vùng thường xuyên bị sâu bệnh tấn công ở Đồng bằng sông Cửu Longmà hiện nay vẫn là những giống lúa phổ biến nhất tại khu vực nhiệt đới Châu Á, giúp giảm chi phí sản xuất và gia tăng sản lượng, hạn chế việc sử dụng thuốc trừ sâu, góp phẩn thúc đẩy tính bền vững của nông nghiệp trên toàn cầu.
Xin dừng ở đây một chút để tôi kể câu chuyện (nay đã thành huyền thoại được chưa, về ông “Thần nông”, Dr Rice Võ Tòng Xuân?) về viêc phỏ biến giống lúa IR36.
GIẢI THƯỞNG ĐẦU TIÊN DÀNH CHO NGƯỜI VIỆT NAM BỞI MỘT HỘI ĐỒNG CHẤM GIẢI QUỐC TẾ ĐỘC LẬP.
Câu chuyện` được kể trong một talkshow (trong một loạt chương trình dài có tên 5W1H Podcast) mà tôi được vinh dự trò chuyện với ông. Hôm đó tôi mở đầu bằng câu hỏi: “Sau năm 1975, ĐBSCL mất mùa. Ông và các sinh viên Đại học Cần Thơ và SV hiều đại học khác ở Việt Nam đã phổ biến giống lúa IR36 cứu lúa và cứu đói cho dân. Cuộc giải cứu ngoạn mục đó diễn ra như thế nào?”
Câu hỏi hoàn toàn bất ngờ đó không hề thách thức nổi trí nhớ của nhà khoa học 82 tuổi. Ông kể ngay:
“Tôi còn nhớ rõ chuyện lúc đó. Thường sau cuộc chiến tranh dài, là dễ xảy ra nạn đói nên tôi biết đây là chuyện nghiêm trọng. Tôi cùng anh Nguyên văn Huỳnh tìm hiểu nạn rầy nâu gây mất mùa năm đó và sau khảo nghiệm thì biết đó là loại rầy nâu mới, chưa diệt được. Tôi liền đánh telex qua Viện lúa thế giới IRRI. Chừng 2 tuần họ gửi qua 5 cái bao thư, mỗi bao thư 30gr, chứa các giống lúa kháng được loại rầy nâu đó. Chúng tôi chọn giống IR36 vì chỉ cần trồng 3 tháng. Thầy trò nhân giống ra được 2.000 kg và sau đó tôi đề nghị ban giám hiệu Trường ĐH Cần Thơ đóng cửa trường để SV chuyên lo nhân giống và hướng dẫn nông dân trồng ngay…
5 cái bao thư của tình liên đới khoa học và 2 tháng táo bạo đóng cửa trường Đại học đi nhân giống lúa chống sâu rầy cứu nông dân. Nông nghiệp Việt Nam đâu ngờ mình cũng đã đóng góp cho khoa học nhân loại một điển cứu mà các nhà khoa học thế giới vừa nhìn nhận tại giải Vinfuture 2023?
TRI ÂN NHỮNG NGƯỜI VẮNG MẶT.
Trong lời phát biểu của một nhà khoa học trúng giải, bà nhẹ nhàng nhắc: “Mỗi nhà khoa học, mỗi công trình được vinh danh tối nay đều hình thành một câu chuyện đẹp thúc đẩy hành trình dấn thân hi sinh cho hạnh phúc và tương lai nhân loại. Tôi cũng muốn gửi lời cám ơn sâu sắc đến biết bao nhà khoa học khác không dự hôm nay hay không doạt giải cuộc thi, họ đã và đang lặng lẽ tiếp tục hoạt động khoa học của mình trên khắp thế giới”.
Và cũng thật cảm động khí giáo sư Võ Tòng Xuân ngõ lời trên diễn đàn lễ phát giải “cám ơn người vợ vĩ đại của tôi đạ hết sức giúp đỡ tôi thời gian qua”, cũng như lời cám ơn rất thú vị của người đoạt giải về phát minh năng lượng mới “tôi cám ơn vợ tôi, người đã tạo ra nguồn năng lượng tái tạo cho riêng tôi, suốt nhiều năm kể từ khi tôi theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu năng lương mới cho đến hôm nay và mãi về sau".
Thật sâu nặng và vĩ đại đặc điểm nổi bật chung của các công trình khoa học: sự kế thừa và kết hợp xuyên biên giới giữa các quốc gia đã và đang phát triển, tiếp tục dựa trên những nền tảng phát minh đột phá của hàng loạt sáng kiến, công trình tim óc của bao thế hệ…
