Công ty Cổ phần Sản xuất Hàng gia dụng Quốc tế (ICP) được ông Phan Quốc Công thành lập vào năm 2001 với số tiền chỉ 2 tỷ đồng. Vợ chồng ông Công góp 1 tỷ sở hữu 50% cổ phần và 50% còn lại của người bạn ông. Để công ty có thể hoạt động, ông mượn thêm 2 tỷ từ người bạn đó. Năm 2003 công ty tung ra thị trường dầu gội X-Men với slogan "Đàn ông đích thực", đây cũng là sản phẩm đưa ICP và ông Phan Quốc Công "một bước lên mây". 

Ba năm sau, ICP đón nhà đầu tư đầu tiên là quỹ Mekong Capital, đơn vị đã mua lại 26% cổ phần công ty. Đến năm 2008, tập đoàn quản lý tài sản BankInvest cũng đầu tư vào ICP. Khi đó cổ phần nắm giữ lần lượt: Mekong Capital (21%), BankInvest (21%), người bạn tham gia lúc đầu (26%), gia đình ông Công và nhân viên (17%) và cá nhân ông (15%). Bất ngờ xảy ra vào năm 2011 khiến giới kinh doanh đặt ra hàng loạt câu hỏi về thông tin chủ sở hữu thương hiệu X-Men bán cổ phần cho công ty nước ngoài.

Nhìn lại thương vụ bán X-Men đình đám

Năm 2011, thương hiệu dầu gội dành cho nam giới X-Men đang đứng đầu thị trường, vượt qua cả các tập đoàn đa quốc gia như Unilever, P&G,... Đột nhiên có thông tin Tập đoàn hoá mỹ phẩm Marico mua lại 85% cổ phần ICP khiến cho thị trường xôn xao. Marico là tập đoàn đa quốc gia của Ấn Độ, tập trung vào sản xuất dầu dừa, dầu ăn và các thương hiệu mỹ phẩm nổi bật như: Parachute, Kaya, Saffola,..

Theo đó, Marico đã mua lại cổ phần của tất cả cổ đông, chỉ còn lại duy nhất cổ phần của cá nhân ông Công, đưa con số tỷ lệ sở hữu ICP của tập đoàn Ấn Độ này lên đến 85%. Theo báo chí Ấn Độ, giá trị thương vụ này vào khoảng 60 triệu USD, tương ứng định giá ICP ở mức 70 triệu USD. Một nửa số cổ phần trên được mua lại từ 2 quỹ ngoại là Mekong Capital và BankInvest, phần còn lại được mua từ các cổ đông sáng lập.

Ông Phan Quốc Công - Nhà sáng lập thương hiệu dầu gội X-men

Nhà sáng lập thương hiệu X-men Phan Quốc Công từng thừa nhận quyết định bán ICP cho Marico là đúng đắn. Bởi vì ngành hóa mỹ phẩm không thể chạy đua về doanh thu mà cần tập trung vào việc tạo ra thêm nhiều giá trị cho sản phẩm để bán được giá cao hơn. Một ví dụ so sánh ngành hóa mỹ phẩm và thực phẩm được ông Công đưa ra “ Người ta có thể ăn thêm một cái bánh, chứ không gội đầu nhiều lần trong ngày”. Nên ông Công bắt buộc phải lựa chọn tập đoàn nước ngoài vừa có tiềm lực và kinh nghiệm trong cùng lĩnh vực như Marico để có thể phát triển thương hiệu X-men.

Thương vụ Marico mua lại ICP có một điểm đặc biệt so với những nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần công ty Việt Nam khác. Đó là tập đoàn Ấn Độ này quyết định giữ nguyên cơ cấu nhân sự của ICP, ông Công vẫn là Tổng giám đốc của công ty kiêm thêm vị trí mới là thành viên HĐQT. Năm 2014, Marico hoàn tất thương vụ khi sở hữu hoàn toàn cổ phần ICP. Đến ngày 15/5/2015, doanh nhân Phan Quốc Công chính thức rút lui khỏi đơn vị sở hữu thương hiệu X-men khi từ nhiệm mọi vị trí trong công ty. Sau đó công ty ICP đã trở thành Marico South East Asia (Marico Sea).

X-men For Boss - một trong những dòng sản phẩm đứng đầu thị trường của X-men

Thương hiệu X-men có còn phát triển mạnh như giai đoạn trước khi bán cho người Ấn?

Theo khảo sát gần đây của Q&Me về thị trường dầu gội Việt Nam, X-men là thương hiệu dầu gội có mức độ phổ biến đứng thứ 2 đối với dầu gội cho nam (28%) sau dầu gội Clear (31%). Ngoài ra nếu tính riêng một số khu vực như miền Bắc, miền Trung thì X-men đứng đầu trong khảo sát. Hiện nay thương hiệu X-men ra mắt hàng loạt các dòng sản phẩm khác nhau tùy thuộc vào đối tượng khách hàng như: X-men, X-men GO, X-men For Boss. Marico Sea đã phát triển X-men từ một thương hiệu chỉ tập trung vào dầu gội, lăn khử mùi trở thành một hệ sinh thái tất cả các sản phẩm chăm sóc cá nhân dành cho nam.

Khảo sát thị trường dầu gội Việt Nam (Theo Q&Me)

Về kết quả kinh doanh của công ty, năm 2010 trước khi về với chủ mới, ICP ghi nhận lợi nhuận sau thuế chỉ được 12,3 tỷ đồng. Nhưng đến năm 2011, Marico chính thức sở hữu ICP đã đưa công ty tăng trưởng lợi nhuận lên gần 400% so với năm trước khi đạt 47,7 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế và 550 tỷ doanh thu. Giai đoạn 2014 - 2019, doanh thu Marico Sea - đơn vị sở hữu thương hiệu X-men liên tục tăng trưởng từ mức 1.000 tỷ lên đến 1.450 tỷ vào năm 2019.

Lợi nhuận đã tăng mạnh từ vài chục tỷ những năm 2011 lên hơn trăm tỷ giai đoạn 2014 trở đi. Tuy nhiên ngược với doanh thu thì lợi nhuận trước thuế giai đoạn 2014 - 2019 tuy có tăng mạnh so với thời gian trước đó nhưng lại giảm từ hơn 180 tỷ năm 2014 về gần 120 tỷ năm 2019.

Ngoài thương hiệu X-men, Marico Sea còn sở hữu thương hiệu nước mắm quen thuộc với thị trường là Thuận Phát. Tuy nhiên mảng này của công ty cạnh tranh tương đối khó khăn khi những ông lớn thị trường nước mắm liên tục gia tăng thị phần hàng năm. 

Về ông Phan Quốc Công, sau khi bán thương hiệu X-men cho Marico ông chuyển hướng đầu tư vào công nghệ nano bằng việc thành lập Công ty Wakamono. Wakamono tập trung nghiên cứu ứng dụng nano trên 4 lĩnh vực chủ yếu, gồm y tế, thực phẩm, hóa mỹ phẩm và nông nghiệp.

Hiện nay sau hơn 10 năm tham gia thị trường, Wakamono đã sở hữu hơn 40 bằng phát minh, sáng chế về nano biotech, trong đó có 6 phát minh được quốc tế công nhận và đang khai thác thương mại. Wakamono cũng là công ty Việt Nam sở hữu nhiều phát minh, sáng chế nhất trong lĩnh vực này ở trong nước và khu vực ASEAN.

CAO CHÍ CANG - Vietnam Business Insider