Trong tuần qua, Tổng thống Trump đã kêu gọi mọi người bình tĩnh trước tình hình hỗn loạn tài chính mà ông tạo ra và phản đối những lời kêu gọi ông xem xét lại cách tiếp cận của mình.
“Tôi biết mình đang làm cái gì,” ông nói với đảng Cộng hòa vào thứ Ba khi mức thuế quan khổng lồ mà ông áp đặt khiến thị trường toàn cầu chao đảo. “HÃY BÌNH TĨNH!” ông nói trong một bài đăng trên mạng xã hội vào sáng thứ Tư. “Mọi thứ sẽ ổn thôi.”
Vào lúc 9:37 sáng thứ Tư, Tổng thống Mỹ vẫn tỏ ra lạc quan về chính sách của mình khi đăng trên Truth Social: “ĐÂY LÀ THỜI ĐIỂM TUYỆT VỜI ĐỂ MUA [CỔ PHIẾU]!!!”
Nhưng cuối cùng, chính thị trường đã khiến ông phải lùi bước.
Theo bốn người có hiểu biết trực tiếp về quyết định của Tổng thống Mỹ, tình hình kinh tế hỗn loạn, đặc biệt là sự gia tăng nhanh chóng của lãi suất trái phiếu chính phủ, đã khiến ông Trump phải quay xe vào chiều thứ Tư và tạm dừng áp dụng thuế quan "đối ứng" đối với hầu hết các quốc gia trong 90 ngày tới.
Khi được yêu cầu giải thích về quyết định này, ông Trump nói với các phóng viên: "Tôi nghĩ rằng mọi người đã hơi quá đà. Họ đang trở nên phấn khích, bạn biết đấy, họ đang trở nên phấn khích, và có một chút sợ hãi."
Đằng sau hậu trường, các thành viên cấp cao trong nhóm của ông Trump đã lo sợ về một cuộc khủng hoảng tài chính có thể vượt khỏi tầm kiểm soát và có khả năng tàn phá nền kinh tế Mỹ. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và những người khác trong nhóm của tổng thống, bao gồm Phó Tổng thống JD Vance, đã thúc đẩy một cách tiếp cận có cấu trúc hơn đối với xung đột thương mại, rằng hãy tập trung vào việc cô lập Trung Quốc là quốc gia tệ nhất trong khi vẫn gửi đi một thông điệp rộng hơn rằng ông Trump nghiêm túc trong việc trấn áp tình trạng mất cân bằng thương mại.
Sau khi ông Trump đảo ngược quyết định trên mạng xã hội, nhóm của ông đã rơi vào tình thế khó xử khi cố gắng trần tình với truyền thông rằng đây chính là kế hoạch ngay từ đầu của Trump, một chiến lược sáng suốt được trích trực tiếp từ cuốn sách bán chạy nhất của tổng thống Mỹ - “Nghệ thuật đàm phán”. Ông Bessent thậm chí còn phủ nhận rằng thị trường trái phiếu đã thúc đẩy việc quay xe của Trump.
Tuy nhiên, khi ông Trump đưa ra giải thích về quyết định của mình vào thứ Tư, ông đã hạ thấp cả ông Bessent và Karoline Leavitt, thư ký báo chí Nhà Trắng, khi ông trích dẫn thị trường bất ổn và nói rằng ông đang hành động "theo bản năng, hơn bất cứ điều gì khác".
Nhiều cố vấn và quan chức cấp cao nhất của ông Trump không hề biết về sự thay đổi lớn này trong chính sách cho đến phút cuối, bởi vì mới sáng thứ Tư, ông Trump vẫn ám chỉ rằng ông sẽ bám sát kế hoạch trước đó.
Jamieson Greer, đại diện thương mại Mỹ, chỉ biết về quyết định của ông Trump khi bảo vệ mức thuế quan ban đầu trước một Ủy ban của Hạ viện, một người hiểu rõ tình hình cho biết.
Ông Bessent đã đóng vai trò quan trọng trong việc đưa tổng thống đến với quyết định quay xe. Nhưng công lao thực sự, theo các cố vấn của ông Trump thừa nhận riêng tư, nên thuộc về thị trường trái phiếu. Quyết định của ông Trump được thúc đẩy do nỗi sợ rằng canh bạc thuế quan của ông có thể nhanh chóng biến thành một cuộc khủng hoảng tài chính. Và không giống như hai cuộc khủng hoảng trước đó trong 20 năm qua — cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và đại dịch năm 2020 — cuộc khủng hoảng này sẽ chỉ do một người gây ra.
1. Thị trường sụp đổ
Vào ngày ông Trump công bố kế hoạch áp thuế toàn diện, ông đã hứa sẽ “làm cho nước Mỹ giàu có trở lại”.
Nhưng các chi tiết của kế hoạch và mục tiêu của nó vẫn còn mơ hồ. Trong quá trình chuẩn bị cho thông báo về thuế quan vào tuần trước, nhóm kinh tế của ông Trump đã tranh luận đến phút cuối cùng về hình thức thuế quan nên áp dụng, với ông Bessent và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick đều tranh luận riêng tư. Hai người này nghiêng về một mức thuế quan hạn chế hơn, theo hai nguồn tin mà có thông tin về các kế hoạch trên.
Peter Navarro, cố vấn thương mại Nhà Trắng, là cố vấn tích cực nhất của ông Trump, đã nhấn mạnh vào chiến lược thuế quan mà ông tuyên bố sẽ tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành sản xuất của Mỹ. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ đã đưa ra công thức riêng để tính thuế suất cho các quốc gia khác, dựa trên thuế suất của họ cộng với ước tính các rào cản thương mại khác. Nhưng cuối cùng, Tổng thống Mỹ đã quyết định sử dụng công thức dựa trên thâm hụt thương mại, hai người quen thuộc với các cuộc thảo luận cho biết.
Khi mức thuế quan cuối cùng có hiệu lực vào thứ Tư tuần trước, thị trường đã lao dốc.
Đến Chủ Nhật, ông Bessent quyết định rằng ông cần một cuộc gặp riêng với Tổng thống Mỹ. Trong vòng chưa đầy 24 giờ, thị trường sẽ mở cửa trở lại và các nhà đầu tư dự đoán một "Thứ Hai Đen Tối".
Ông Bessent đã đi cùng ông Trump trở về Washington trên chuyên cơ Air Force One. Trong suốt chuyến bay, ông Bessent đã khuyên Tổng thống Mỹ tập trung vào việc đàm phán với các quốc gia khác, nói rằng ông Trump là nhà đàm phán khéo léo nhất, bốn người được thông báo về cuộc thảo luận này cho biết. Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng ông Trump cần phải nêu rõ mục tiêu cuối cùng của kế hoạch của mình vì thị trường cần thêm thông tin về tính chắc chắn.
Ông Trump đã phản đối, nhấn mạnh rằng nỗi đau này chỉ là "ngắn hạn", một trong những người này cho biết. Nhưng ông Bessent cho biết “ngắn hạn” có thể có nghĩa là nhiều tháng liền, theo hoàn cảnh thị trường.
Vị Tổng thống dường như chỉ tiếp thu một phần thông điệp. Vào sáng thứ Hai, ông đã soạn thảo một bài đăng trên Truth Social để nói rằng "các cuộc đàm phán" sẽ diễn ra với các quốc gia; ông đã thay đổi thành nói rằng họ sẽ "thỏa thuận".
Đến chiều thứ Hai, ông nói với các phóng viên: “Hầu như mọi quốc gia đều muốn thỏa thuận”.
Nhưng vẫn chưa có một biểu hiện mạch lạc nào về kết cục: Tổng thống Trump có muốn sử dụng các khoản thuế như một chiến thuật đàm phán để đạt được những thỏa thuận tốt hơn cho Mỹ không? Hay ông có ý định giữ nguyên chúng như một công cụ thô bạo để tăng doanh thu và buộc các dây chuyền sản xuất quay trở lại Mỹ?
2. Tìm kiếm sự rõ ràng
Mặc dù chiến lược áp thuế của ông Trump vẫn chưa rõ ràng, nhưng việc ông mạnh tay áp thuế không phải là điều bất ngờ.
Ông Trump đã vận động tranh cử bằng cách áp dụng mức thuế cơ sở toàn dân, và các cố vấn của ông đã nói rõ rằng Tổng thống Mỹ sẽ làm theo bản năng của mình sau nhiệm kỳ đầu tiên mà ông Trump tin rằng các cố vấn đã cố gắng ngăn cản ông ở mọi bước đi.
Khi nhậm chức lần thứ hai, ông Trump đã nói với các cố vấn rằng ông muốn làm theo cách của mình lần này. Ông đã lựa chọn đội ngũ xung quanh ông đều là những cố vấn tin tưởng vào bản năng của ông, và ông đã nhiều lần nói rằng ông coi thuế quan là công cụ để giải cứu nền kinh tế khỏi các quốc gia nước ngoài đã lợi dụng Mỹ trong nhiều thập kỷ.
Các nhà đầu tư, giám đốc điều hành Phố Wall và các nhà tài trợ lớn đã tự thuyết phục mình rằng ông Trump đang nói khoác, hoặc sẽ bị thuyết phục từ bỏ các đề xuất thuế quan hung hăng nhất của ông. Một số cố vấn của ông đã thử thuyết phục. Ông Lutnick đã lập luận cho các miễn trừ đối với ngành công nghiệp ô tô gần như ngay lập tức. Những người khác muốn miễn trừ cho các mặt hàng không được sản xuất đủ công suất ở Mỹ, chẳng hạn như cà phê.
Trong khi đó, các nhà kinh tế cảnh báo rằng mức thuế quan cứng rắn, bằng cách làm tăng giá hàng hóa nhập khẩu, sẽ làm suy yếu một lời hứa khác trong chiến dịch tranh cử: rằng ông Trump sẽ hạ thấp lạm phát.
Nhưng ông Trump có một lý thuyết về thuế quan đã được củng cố trong hơn 40 năm, một lý thuyết đã bị đóng băng tại chỗ và chống lại dữ liệu mâu thuẫn với trực giác của ông. Trong nhiều năm, khi ông được các cố vấn trình bày với các số liệu thống kê không phù hợp với bản năng của ông, ông đã yêu cầu mọi người tìm cho ông thông tin thay thế, mà ủng hộ niềm tin của chính ông.
Vì vậy, ông đã tiến hành việc tăng thuế, ngay cả khi các cố vấn của ông thấy mình đang phải vật lộn để truyền đạt cho công chúng về một chính sách mà họ cũng không hiểu đầy đủ. Các trợ lý đã tổ chức nhiều cuộc họp với ông Trump và các cố vấn cấp cao của ông để cố gắng tìm cách thuyết phục công chúng rằng các hình phạt kinh tế là một ý tưởng hay.
Trong một thời gian, thuế quan đã tạo ra một động lực mà ông Trump thích nhất — các nhà lãnh đạo toàn cầu đến với ông và, như ông đã nói vào tối thứ Ba, "hôn mông tôi" để tìm kiếm các thỏa thuận. Các quan chức chính quyền cho biết hơn 75 quốc gia đã liên hệ với nước Mỹ.
Nhưng những dấu hiệu cảnh báo đã trở nên quá nghiêm trọng đến mức không thể bỏ qua.
3. Quay xe đột ngột
Vào sáng thứ Tư, ông Trump đã khuyến khích người Mỹ mua cổ phiếu và thúc giục các công ty chuyển đến Mỹ. Vào thời điểm đó, không rõ liệu vài giờ sau đó ông có đột ngột thay đổi hướng đi và tạm dừng nhiều mức thuế trong 90 ngày hay không. Thị trường tài chính tăng vọt sau khi Trump quay xe, và đặt ra câu hỏi về việc liệu gợi ý mua cổ phiếu trước đó của ông Trump có phải là tín hiệu mà một số nhà đầu tư có thể đã sử dụng để kiếm tiền từ sự gia tăng mạnh mẽ của giá cổ phiếu hay không.
Nhưng ngay sau khi ông Trump đăng tải thông điệp của mình trên mạng xã hội, ông đã gặp ông Bessent, ông Lutnick và Kevin Hassett, giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia tại Phòng Bầu dục. Họ đã thảo luận với Tổng thống về lãi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm, nhấn mạnh mối quan ngại về sức khỏe của toàn bộ hệ thống tài chính Mỹ. Riêng ông Trump, ông hiểu rõ lãi suất trái phiếu tăng sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với các ngân hàng và hoạt động cho vay dài hạn của họ, một chủ đề mà ông hiểu rõ khi ông đã điều hành một công ty bất động sản trong nhiều năm.
Thuế quan đã gây ra một đợt bán tháo mạnh trên thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ và đồng đô la Mỹ, mà các nhà đầu tư thường coi là tài sản trú ẩn an toàn trong thời kỳ hỗn loạn. Sau khi ông Trump công bố mức thuế quan mới vào tuần trước, các nhà kinh tế trên Phố Wall đã nhanh chóng nâng dự báo lạm phát và hạ dự báo tăng trưởng, với nhiều cảnh báo về suy thoái. Hàng nghìn tỷ đô la giá trị thị trường chứng khoán đã bốc hơi chỉ trong vài ngày.
Vào lúc 1:18 chiều thứ Tư, ông Trump đã tuyên bố trên Truth Social rằng ông sẽ hoãn lại các mức thuế quan "đối ứng" trong 90 ngày, trong khi tăng thuế quan đối với Trung Quốc lên 125 phần trăm. Việc tạm dừng tăng thuế, cùng với việc giữ nguyên mức thuế quan 10 phần trăm đối với hầu hết các quốc gia, là một phiên bản của những gì một số người đã thúc giục ông Trump áp dụng trong nhiều ngày qua.
Phát biểu với các phóng viên ngay sau khi ông Trump tuyên bố đảo ngược quyết định, cả ông Bessent và bà Leavitt đều cố gắng tạo ấn tượng rằng đây là đỉnh điểm của một kế hoạch đã được vạch ra cẩn thận — nhằm cô lập Trung Quốc như thủ phạm chính gây ra đau khổ cho người lao động Mỹ.
Ông Bessent cho biết: “Đây là chiến lược của ông ấy, ngay từ đầu”.
Bà Leavitt, thư ký báo chí Nhà Trắng, đã cố gắng mô tả sự thay đổi chính sách này như một tác phẩm đàm phán thiên tài.
“Nhiều người trong số các bạn trong giới truyền thông rõ ràng đã bỏ lỡ 'Nghệ thuật đàm phán', rõ ràng là các bạn đã không thấy Tổng thống Trump đang làm gì ở đây”, bà nói. “Các bạn đã cố gắng nói rằng phần còn lại của thế giới sẽ xích lại gần Trung Quốc hơn, trong khi thực tế, chúng ta đã thấy hiệu ứng ngược lại. Toàn bộ thế giới đang gọi cho Mỹ, chứ không phải Trung Quốc, vì họ cần thị trường của chúng ta, họ cần người tiêu dùng của chúng ta, và họ cần vị Tổng thống này trong Phòng Bầu dục để nói chuyện với họ, và đó chính xác là lý do tại sao hơn 75 quốc gia đã gọi điện tới”.
Cố vấn cấp cao của ông Trump, Stephen Miller, đã đưa việc cải tiến lên một tầm cao mới tại X: “Các bạn đã chứng kiến chiến lược kinh tế vĩ đại nhất của một Tổng thống Mỹ trong lịch sử.”
Ông Bessent tuyên bố lệnh tạm dừng 90 ngày là ý tưởng của ông Trump và khẳng định quyết định này không liên quan gì đến hàng nghìn tỷ đô la tài sản của Mỹ bị xóa sổ khỏi thị trường chứng khoán sau thông báo áp thuế của ông Trump vào tuần trước.
Khi được hỏi quyết định của Tổng thống Mỹ có bị thúc đẩy bởi đợt bán tháo trái phiếu kho bạc Mỹ hay không và liệu Trung Quốc có đang bán tháo lượng lớn trái phiếu kho bạc Mỹ mà họ nắm giữ hay không, ông Bessent trả lời các phóng viên rằng: "Tôi không có gì để nói về điều đó, và thực tế là chúng tôi đã có một cuộc đấu giá trái phiếu kỳ hạn 10 năm khá tốt ngày hôm nay".
Ông Bessent cho biết Tổng thống tạm dừng áp thuế vì chính quyền nhận được rất nhiều yêu cầu đàm phán và mỗi cuộc đàm phán sẽ được "thiết kế riêng" và do đó "cần có thời gian".
Bộ trưởng Tài chính không trả lời trực tiếp câu hỏi về lý do tại sao các nhà đầu tư tin rằng đây là lời tuyên bố cuối cùng của ông Trump sau rất nhiều thay đổi.
Hành động của ông Trump chỉ bao gồm khoảng thời gian 90 ngày tới. Về bất kỳ miễn trừ thuế quan bổ sung nào, Tổng thống Mỹ đã từ chối đưa ra sự rõ ràng mà nhiều nhà đầu tư đang tìm kiếm.
Khi được hỏi vào thứ Tư về cách ông sẽ quyết định về bất kỳ miễn trừ nào nữa, ông Trump trả lời: "Theo bản năng, hơn bất kỳ điều gì khác. Ý tôi là, bạn gần như không thể cầm bút chì vạch lên giấy. Tôi nghĩ đó thực sự là bản năng hơn bất kỳ điều gì khác."
-----------
Cù Tuấn biên dịch phân tích về các hành vi của ông Trump trên New York Times
