Một cửa hàng tạp hóa bán khá chạy, do 3 chị em gái làm chủ. Họ quản lý tài chính bằng một cái thùng carton: tất cả tiền bán hàng cho vào thùng carton, tiền mua hàng và chi tiêu hàng ngày cũng lấy từ thùng carton, họ tin nhau tuyệt đối, không ai xà xẻo một đồng nào.

Họ kinh doanh theo cách ấy đã nhiều năm và họ đủ tiền chi tiêu ăn uống sinh hoạt cho cả gia đình có dư ra chút đỉnh, nay họ đối mặt với việc bán hàng phải có hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính, họ phải làm quen với doanh số, lợi nhuận, thuế và nhiều khái niệm tài chính khác.

Nghe câu chuyện trên tôi thấy nó rất giống những này đầu FPT bắt đầu kinh doanh CNTT trong nước (1992-1993): Anh Ngọc giao cho Tâm, học trò ĐHBK của mình phụ trách kinh doanh. Tâm mặc quần âu có 2 túi quần rộng, tiền bán hàng đút vào túi trái, tiền mua hàng, chi tiêu (tạm ứng) đút vào và rút ra túi phải; hàng ngày tôi nhìn thấy Tâm cứ hết đút tay vào túi trái rồi lại đút tay vào túi phải. Tâm có bao giờ nhầm lẫn không? Chắc là có. Sau Tâm đến lượt Tiến béo (cũng học trò ĐHBK) phụ trách kinh doanh, cũng tay đút túi trái túi phải như Tâm và số lần nhầm lẫn cũng như thế.

Đến năm 1994, FPT đi vào hoạt động chuyên nghiệp và chúng tôi học được nguyên tắc: tuyệt đối không quản lý tài chính kiểu túi trái túi phải như thế; tất cả các khoản thu phải nộp vào quĩ, tất cả các khoản chi phải được chi từ quĩ, có ghi chép, có giấy tờ, có phê duyệt đầy đủ (tất nhiên rất nhanh, không chậm trễ). Để làm được điều đó, tất cả chúng tôi phải học và được học quản lý tài chính, tất cả managers đều biết đọc các báo cáo kết quả kinh doanh, tổng kết tài sản, dòng tiền, kế hoạch và chiến lược kinh doanh.

Chính nhờ vậy mà FPT lớn mạnh, bất kể qui mô kinh doanh lớn đến đâu, việc quản trị tài chính không thành vấn đề. Hiện nay cứ sáng thứ 2 là có kết quản kinh doanh tuần trước, ngày 2 hàng tháng là có kết quả kinh doanh tháng trước, mồng 3-4 đầu quý là có kết quả kinh doanh quý và ngày 5-7 tháng 1 là có kết quả kinh doanh năm, mặc dù FPT kinh doanh ở 30 quốc gia, 7 loại tiền tệ.

(Tâm là Phan Minh Tâm, ông chủ của 24h, chuỗi 30Shine, chủ tịch quĩ đầu tư STI, người được nhiều người ví là “Warren Buffett” của Việt Nam. Tiến béo là Hoàng Nam Tiến, cựu Chủ tịch FPT Trading, FPT Software, FPT Telecom, Phó chủ tịch Hội đồng trường Đại học FPT).

Từ bài học FPT, tôi nghĩ rằng thay vì cảm thông cho 3 chị em gái bán hàng tạp hóa, “mong muốn nhà nước thông cảm, cứ để họ quản lý tài chính bằng cái thùng carton như cũ, đừng bắt ba chị em phải mất thời gian vào việc lo hóa đơn điện tử, doanh số, giá vốn, lợi nhuận và thuế”, chúng ta nên cổ vũ họ, giúp họ đi vào kinh doanh và quản trị kinh doanh chuyên nghiệp, biết đâu đó đến một ngày nào đó họ trở thành Phan Minh Tâm, Hoàng Nam Tiến.

Có bạn sẽ nói, Phan Minh Tâm, Hoàng Nam Tiến học ĐHBK, còn anh Ngọc là Tiến sĩ ĐH Grenoble (Pháp). Vậy thì tôi kể tiếp mấy câu chuyện từ người bán hàng tạp hóa, bán hàng rong, bán lẻ hàng hóa trở thành tỷ phú, thành ông chủ những doanh nghiệp lớn mà xuất phát điểm giống ba chị em kể trên.

Ông Chin Sophonpanich, một người Thái gốc Hoa, thuở bé ông được gửi về Trung Quốc học phổ thông, nhưng đến năm 16 tuổi kinh tế gia đình khó khăn, ông phải bỏ học trở về Thái Lan, ông Chin đi làm bốc vác, phụ bếp trong nhà hàng, rồi bắt đầu kinh doanh nhỏ, bán gạo, bán gỗ và vật liệu xây dựng. Sau quá trình tích lũy vốn, năm 34 tuổi ông Chin đứng ra thành lập ngân hàng Bangkok Bank, khởi đầu chỉ có 2 chi nhánh. Ngày nay Bangkok Bank như thế nào và con trai ông là tỷ phú như thế nào, các bạn có thể tìm hiểu thêm.

Nếu cần kể thêm những người từng buôn bán nhỏ, bán hàng tạp hóa trở thành ông chủ lớn, tỷ phú, tôi có thể kể thêm rất nhiều.

Trung Sơn Sơn (Zhong Shanshan), tỷ phú giàu nhất Trung Quốc, ông chủ của hãng nước khoáng đóng chai Nongfu Spring với khối tài sản lên đến 60,5 tỷ USD cũng xuất phát điểm là người nuôi tôm, trồng nấm, sản xuất và kinh doanh viên thuốc dưỡng sinh làm từ con baba. Tỷ phú Jack Ma, chủ tịch sáng lập Alibaba và Ant Group, trước khi khởi nghiệp đã từng có thời gian đi bộ bán dạo hàng tạp hóa trên các con phố trung tâm Hàng Châu, rồi bán lẻ thiết bị y tế.

Các câu chuyện của FPT, Chin Sophonpanich, Trung Sơn Sơn, Jack Ma đã chỉ ra rằng: đừng bao giờ nghĩ rằng những người buôn bán nhỏ (hay hộ gia đình) chỉ mãi mãi nhỏ, không thể nào trở thành doanh nhân lớn, doanh nghiệp lớn, vì thế đừng bao giờ khuyên họ cứ làm ăn cò con, cứ là hộ gia đình thôi, không chịu khó học hỏi, không tập làm quen với kinh doanh và quản trị chuyên nghiệp, bắt đầu bằng việc tuân thủ các qui định của pháp luật về quản trị doanh nghiệp.

Không ai không có quyền mơ ước lớn, không ai có quyền hạn chế giấc mơ, khát vọng của những người khác.