Hoa Kỳ vừa công bố chiến lược đầy tham vọng nhằm phá vỡ vị thế độc quyền gần như tuyệt đối của Trung Quốc trên thị trường đất hiếm toàn cầu, thông qua việc triển khai một cơ chế định giá mang tính đột phá, hứa hẹn sẽ định hình lại cục diện kinh tế của ngành này. Đây là nỗ lực quan trọng nhất của phương Tây cho đến nay nhằm thách thức vị thế thống trị của Bắc Kinh trong một lĩnh vực then chốt đối với công nghệ quân sự hiện đại và năng lượng tái tạo.

Tầm Quan Trọng Chiến Lược
Hiện nay, Trung Quốc kiểm soát khoảng 90% nguồn cung đất hiếm toàn cầu, tạo ra những thách thức kinh tế và chiến lược nghiêm trọng cho các quốc gia phương Tây. Nhóm 17 kim loại đất hiếm là thành phần thiết yếu trong việc sản xuất nam châm siêu mạnh, được ứng dụng trong các lĩnh vực quân sự như máy bay không người lái và chiến đấu cơ, cũng như trong các công nghệ dân sự như động cơ xe điện và tuabin gió. Chiến lược định giá của Trung Quốc, với việc duy trì mức giá thị trường thấp một cách có chủ ý, đã kìm hãm đầu tư từ phương Tây, tạo ra rào cản lớn cho các đối thủ tiềm năng.



Chiến Lược Giá Sàn Của Lầu Năm Góc
Theo một thỏa thuận mang tính bước ngoặt vừa được công bố, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã thiết lập mức giá sàn tối thiểu cho MP Materials, công ty sản xuất đất hiếm duy nhất tại Mỹ. Thỏa thuận này đặt giá sàn 110 USD/kg cho neodymium và praseodymium (NdPr) – hai loại đất hiếm có giá trị thương mại cao nhất, gần gấp đôi mức giá thị trường hiện tại khoảng 63 USD/kg.

Cơ chế định giá này hoạt động theo mô hình hai chiều: Bộ Quốc phòng sẽ bù đắp phần chênh lệch khi giá thị trường giảm dưới 110 USD, đồng thời được hưởng 30% lợi nhuận bổ sung khi giá vượt ngưỡng này. Cấu trúc này đảm bảo sự ổn định giá cả cần thiết cho nhà sản xuất, đồng thời cho phép chính phủ tham gia vào tiềm năng tăng trưởng.

Tác Động Thị Trường và Hiệu Ứng Toàn Cầu
Các nhà phân tích ngành dự báo rằng sự can thiệp này sẽ tạo ra một tâm điểm mới cho thị trường đất hiếm toàn cầu. Theo ông Ryan Castilloux từ Adamas Intelligence, mức giá chuẩn này có khả năng kéo giá đất hiếm toàn cầu tăng lên, mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất nhưng có thể làm tăng chi phí cho các khách hàng hạ nguồn, bao gồm các nhà sản xuất ô tô và năng lượng tái tạo.

Chính sách này không chỉ dừng lại ở hỗ trợ giá trực tiếp. Bộ Quốc phòng sẽ nắm giữ 15% cổ phần tại MP Materials, trở thành cổ đông lớn nhất, trong khi công ty cam kết xây dựng một cơ sở sản xuất nam châm đất hiếm thứ hai. Cùng với hoạt động hiện tại ở Texas, MP Materials đặt mục tiêu đạt công suất sản xuất 10.000 tấn mỗi năm vào cuối thập kỷ, tương đương với mức tiêu thụ hiện tại của Hoa Kỳ.

Phản Ứng Từ Ngành Công Nghiệp Toàn Cầu
Cơ chế giá sàn đã nhận được phản hồi tích cực từ các nhà phát triển đất hiếm trên toàn cầu. Các công ty như Aclara Resources, đang khai thác tại Chile và Brazil, đánh giá thỏa thuận này mở ra “những con đường chiến lược mới” cho đầu tư. Công ty Solvay của Bỉ, gần đây đã mở rộng năng lực xử lý đất hiếm, cũng được hưởng lợi từ môi trường giá cao hơn.

Tuy nhiên, sáng kiến này đối mặt với nhiều thách thức. Hiện tại, tiêu thụ đất hiếm của Mỹ bao gồm 30.000 tấn nam châm đất hiếm nhập khẩu qua các sản phẩm, cho thấy sự phức tạp trong việc tách rời chuỗi cung ứng. Nhu cầu toàn cầu về nam châm đất hiếm dự kiến sẽ tăng hơn gấp đôi trong thập kỷ tới, đạt khoảng 607.000 tấn, với thị trường Mỹ tăng trưởng 17% mỗi năm.



Các Yếu Tố Kinh Tế và Chiến Lược
Mức giá sàn 110 USD/kg phù hợp với ước tính ngành rằng mức giá từ 75-105 USD/kg là cần thiết để hỗ trợ năng lực sản xuất đủ đáp ứng nhu cầu tương lai. Mức giá này thể hiện sự cân bằng hợp lý giữa khuyến khích đầu tư và duy trì tính cạnh tranh kinh tế.

Sáng kiến này phản ánh những căng thẳng địa chính trị rộng lớn hơn, đặc biệt sau các hạn chế xuất khẩu gần đây của Trung Quốc trong bối cảnh đàm phán thương mại. Những nỗ lực trước đây của phương Tây nhằm thiết lập chuỗi cung ứng thay thế chỉ đạt thành công hạn chế, khiến cách tiếp cận toàn diện này trở nên đặc biệt quan trọng.



Bất Ổn Thị Trường Và Triển Vọng Tương Lai
Mặc dù cơ chế định giá giải quyết vấn đề khuyến khích nhà sản xuất, câu hỏi về phản ứng của người tiêu dùng trước chi phí cao hơn vẫn còn bỏ ngỏ. Các khách hàng công nghiệp có thể tìm kiếm nguồn cung thay thế hoặc công nghệ mới, ảnh hưởng đến mô hình nhu cầu. Theo ông David Merriman từ Project Blue, các khách hàng lớn ngoài chính phủ ít có khả năng tuân theo mô hình đầu tư tương tự, vì họ ưu tiên đa dạng hóa nguồn cung hơn là gắn bó với khu vực.

Thành công của sáng kiến này sẽ phụ thuộc vào khả năng mở rộng và sự chấp nhận của thị trường đối với cấu trúc giá cao hơn. Nếu thành công, nó có thể trở thành mô hình cho các ngành khoáng sản quan trọng khác nơi Trung Quốc đang chiếm vị trí thống trị, từ đó định hình lại động lực chuỗi cung ứng toàn cầu trong các ngành thiết yếu đối với an ninh quốc gia và cạnh tranh kinh tế.