Nếu bạn đang gật đầu với ít nhất một trong những câu hỏi trên, rất có thể bạn đang là na.n nhân của "cơn đ4u thầm lặng" khi không biết cách khai thác sức mạnh thực sự của AI (trong bài này là Gen AI nha) thông qua prompt. Và tin xấu là: bạn không đơn độc. Theo ông Cao Vương - nhà sáng lập AIVA Group, có đến "90% người dùng ChatGPT đang không hiệu quả" vì còn lúng túng và ngại công nghệ mới.
Vấn đề không phải là thiếu công cụ hay thiếu người dùng, mà là thiếu một kỹ năng quan trọng: khả năng viết prompt - hay nói cách khác là "giao tiếp với AI" một cách hiệu quả.
Kỹ năng viết prompt thứ mà nhiều người trong chúng ta vẫn đang bỏ qua, coi như điều hiển nhiên. Một phần thì AI ngày nay cũng đủ thông minh, dễ dùng và có trí nhớ tốt hơn nhiều rồi. Nhưng tin mình đi, khoảng cách giữa người biết và không biết viết prompt đang ngày càng giãn rộng, tạo ra những cơn đ4u thầm lặng trong môi trường làm việc hiện đại.
Kỹ thuật viết prompt không chỉ đơn thuần là "đặt câu hỏi". Đó là nghệ thuật và khoa học về giao tiếp với máy móc - giống như việc cung cấp một bản yêu cầu (brief) chi tiết, rõ ràng cho một trợ lý ảo cực kỳ tài năng nhưng lại hiểu mọi thứ theo nghĩa đen. Chất lượng của bản yêu cầu (prompt) sẽ quyết định trực tiếp đến chất lượng của sản phẩm cuối cùng. (anw bạn nào cần liên hệ chuyên gia thiết kế prompt dài cả mét thì hãy cmt ngay bên dưới hỏi mình sẽ giới thiệu và bạn sẽ ước được biết tới ảnh sớm hơn đấy)
Hãy cùng mình điểm qua những "cơn đau" thầm lặng khi bạn và đồng nghiệp không thành thạo kỹ năng này:
Nỗi đau 1: Lãng phí thời gian khủng khiếp mà không ai nhận ra - Khi AI trở thành ‘kẻ nuốt thời gian’ thay vì ‘người cứu rỗi’
Có một nghịch lý đang diễn ra: Thay vì tiết kiệm thời gian như đã hứa hẹn, AI lại đang khiến nhiều người tốn thêm giờ loay hoay với nó. Bernard Marr - chuyên gia về dữ liệu và AI - cảnh báo rằng một prompt xây dựng kém có thể dẫn đến:
"Waste of time, irrelevant outputs, or even problematic content" (Lãng phí thời gian, đầu ra không liên quan hoặc thậm chí nội dung có vấn đề)
Bạn có thấy quen không? Bạn nhập vào ChatGPT một câu đơn giản như "Viết email marketing cho sản phẩm X" và nhận về một đoạn văn chung chung, không đúng tone brand, thiếu insight khách hàng. Rồi bạn phải chỉnh sửa, nhập lại, chờ đợi, sửa tiếp... và cuối cùng, bạn tốn nhiều thời gian hơn cả việc tự viết từ đầu.
Trong khi đó, những người thành thạo kỹ năng viết prompt có thể yêu cầu chính xác những gì họ cần:
"Viết email marketing dài 300 từ cho sản phẩm X, nhắm đến đối tượng [mô tả chi tiết], tone giọng [thân thiện/chuyên nghiệp], nhấn mạnh lợi ích [A, B, C], và kết thúc với call-to-action rõ ràng. Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, tránh các từ ngữ quá kỹ thuật."
Kết quả? Một email gần như hoàn chỉnh, chỉ cần điều chỉnh nhỏ trước khi gửi. Người này vừa tiết kiệm được 30-40 phút so với đồng nghiệp.
VD2:
Mình đã từng thấy một b kế toán dành hơn 2 giờ để tổng hợp báo cáo chi phí, trong khi với một prompt được viết tốt, ChatGPT có thể hoàn thành 80% công việc đó trong vài phút. Sự lãng phí thời gian này xảy ra hàng ngày, hàng tuần, trong hầu hết các bộ phận của công ty, tạo ra một "cơn đau" tài chính âm thầm mà nhiều lãnh đạo không nhận ra.
Thay vì gõ "Tổng hợp chi tiêu tháng 9", người kế toán có kinh nghiệm prompt sẽ viết: "Phân tích chi tiêu tháng 9 theo 5 danh mục chính: marketing, vận hành, nhân sự, công nghệ và hành chính. Với mỗi danh mục, tính tổng chi tiêu, so sánh với ngân sách được phê duyệt, tính % chênh lệch, và đề xuất 2-3 biện pháp tối ưu hóa chi phí cụ thể nếu chi tiêu vượt ngân sách."
Nếu mỗi ngày có 5-10 tác vụ tương tự, bạn có thể tưởng tượng khoảng cách về hiệu suất sẽ tích lũy nhanh thế nào ko?
Một cuộc khảo sát tại một doanh nghiệp viễn thông Việt Nam cho thấy nhân viên giỏi viết prompt có thể giảm tới 42% thời gian xử lý cuộc gọi khách hàng. Đó không phải là con số nhỏ khi nhân lên với hàng trăm, hàng nghìn cuộc gọi mỗi ngày.
Nỗi đau 2: Khi mọi thứ đều có vị ‘mì ăn liền’ aka Nội dung tầm thường, thiếu bản sắc
Có một thuật ngữ mà mình hay gọi đùa với team: “nội dung mì ăn liền" - chỉ những sản phẩm do AI tạo ra với prompt sơ sài, thiếu chiều sâu, điểm nhấn.
VD về một bài post Facebook marketing được tạo với prompt đơn giản: "Viết bài đăng Facebook về sản phẩm kem dưỡng da X". thì khả năng cao ChatGPT sẽ tạo ra một đoạn quảng cáo đúng ngữ pháp, suôn sẻ nhưng mờ nhạt, có thể giống hàng trăm quảng cáo khác trên thị trường. Nội dung như vậy không sai nhưng cũng chẳng nổi bật, thậm chí có thể "tầm thường hóa" hình ảnh thương hiệu.
"Kem dưỡng X với công thức đột phá giúp làn da bạn mịn màng, tươi trẻ. Đặt hàng ngay hôm nay để nhận ưu đãi đặc biệt!"
Nghe quen không? Đó là vì hàng nghìn thương hiệu đang sử dụng AI với prompt đơn giản để tạo ra nội dung tương tự.
Trong khi đó, những người thành thạo kỹ năng viết prompt có thể tạo ra nội dung có chiều sâu, mang đậm bản sắc thương hiệu:
"Hãy viết bài đăng Facebook dài 150 từ cho kem dưỡng da X với tone giọng thân thiện nhưng sang trọng. Sản phẩm hướng đến phụ nữ 30-45 tuổi, bận rộn với công việc và gia đình, nhưng vẫn muốn chăm sóc bản thân. Đề cập đến thành phần chính là [A, B, C], nhấn mạnh cảm giác tự tin mà sản phẩm mang lại hơn là chỉ nói về vẻ đẹp bên ngoài. Kết thúc với câu hỏi gây tương tác về thói quen chăm sóc da."
Kết quả? Một bài đăng có thể thu hút lượt tương tác cao hơn hẳn vì nó chạm đến nhu cầu và cảm xúc thực sự của khách hàng, không phải là nội dung "đại trà" mà ai cũng có thể tạo ra.
Nỗi đau này đặc biệt nghiêm trọng trong các phòng marketing và sáng tạo nội dung. Nhiều team đang bị mắc kẹt trong "vùng an toàn của các mẫu template" (template safety zone), không thể tạo ra những insight đột phá hay những chiến dịch sáng tạo thực sự chỉ vì không biết cách "ra lệnh" cho AI đúng cách.
Nỗi đau #3: Khoảng cách năng lực và nỗi sợ bị bỏ lại phía sau
"Mình đang tụt hậu rồi."
Đây có lẽ là câu mà mình hay nghe nhất từ team cũng như khách hàng lớn tuổi chút, khi chứng kiến những người khác sử dụng AI một cách thành thạo. Cảm giác này không chỉ là về hiệu suất công việc - nó còn về giá trị bản thân, về vị trí trong tổ chức, và về tương lai nghề nghiệp.
Trong các buổi họp, mình thường thấy hai nhóm người rõ rệt:
- Nhóm 1: Tự tin, nhanh nhẹn biến ý tưởng thành hành động nhờ AI, hoàn thành công việc nhanh chóng với kết quả chất lượng cao.
- Nhóm 2: Lúng túng, bối rối, và đôi khi thậm chí phản đối việc sử dụng AI vì "không đáng tin cậy" (thực ra là vì họ không biết cách sử dụng hiệu quả).
Khoảng cách này không chỉ tạo ra bất bình đẳng về năng suất mà còn gây ra những vấn đề tâm lý nghiêm trọng: căng thẳng, lo âu, mặc cảm tự ti, và thậm chí đôi khi là sự kháng cự thụ động đối với công nghệ mới.
Mình từng chứng kiến một đồng nghiệp trải qua giai đoạn căng thẳng kéo dài vì cảm thấy không thể theo kịp tốc độ đổi mới công nghệ. Anh ấy bắt đầu làm việc muộn hơn, tự học thêm về AI vào buổi tối, cuối cùng dẫn đến tình trạng kiệt sức nghiêm trọng.
Nhu cầu về nhân lực có kỹ năng AI, bao gồm cả kỹ thuật viết prompt, đang tăng cao ở Việt Nam. Theo báo cáo thị trường lao động, 9/10 nhà tuyển dụng trong khu vực ASEAN ưu tiên kỹ năng này, nhưng 72% gặp khó khăn trong việc tìm được người phù hợp.
Bà Nguyễn Mến (Chủ tịch Tập đoàn GBM) chia sẻ rằng công ty của bà đã dùng AI thay thế hàng trăm vị trí từ marketing, truyền thông đến bán hàng, thậm chí cả người mẫu quảng cáo. Bà thẳng thắn:
"Doanh nghiệp cần nhân sự sử dụng AI để làm việc chứ không cần nhân sự làm những việc mà AI có thể làm được"
Điều này khiến những người đã thành thạo AI càng trở nên "có giá" và khoảng cách thu nhập, cơ hội nghề nghiệp ngày càng rộng ra.
Nỗi đau #4: Bế tắc trong giao tiếp và quản lý tri thức.
Nỗi đau ít được nhắc đến nhưng không kém phần nghiêm trọng là trở ngại trong giao tiếp và hợp tác.
Tưởng tượng tình huống này: Đồng nghiệp A gửi cho bạn một prompt dài 20 dòng, phức tạp và khó hiểu, nhờ bạn điều chỉnh để tạo ra một báo cáo. Bạn không hiểu mục đích của prompt đó, không biết cách chỉnh sửa, và cuối cùng phải làm lại từ đầu - gây lãng phí thời gian và công sức.
Thiếu sự chuẩn hóa trong cách viết prompt giữa các phòng ban khiến việc phối hợp trở nên khó khăn. Mỗi bộ phận sử dụng một "ngôn ngữ" prompt riêng, không có cấu trúc hay nguyên tắc chung, dẫn đến sự không tương thích và trở ngại trong việc phối hợp thực hiện các dự án liên phòng ban.
Đặc biệt nghiêm trọng là tình trạng "tích trữ" kiến thức về prompt hiệu quả. Những người có kỹ năng thường giữ bộ sưu tập các câu lệnh "bí kíp" của riêng mình, không chia sẻ rộng rãi. Hệ quả là nhiều doanh nghiệp thiếu các thư viện prompt (prompt libraries) hoặc kho lưu trữ tập trung, được chuẩn hóa.
Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi có sự thay đổi nhân sự. Khi những nhân viên thành thạo kỹ năng viết prompt rời công ty, những kiến thức quý giá và bộ sưu tập prompt hiệu quả của họ thường bị mất đi nếu không được hệ thống hóa và lưu giữ lại.
Nhân viên mới sẽ phải bắt đầu lại từ đầu, tốn thời gian và công sức để học hỏi và thử nghiệm.
Làm chủ nghệ thuật: Nguyên tắc viết prompt hiệu quả
Ok đến phần giải pháp
Dù sao thì đọc đến đây rồi thì mình cũng sẽ nói ngay rằng Đừng lo lắng! Viết prompt là một kỹ năng hoàn toàn có thể học và luyện được. Dưới đây mình chia sẻ một số nguyên tắc và phương pháp đã được đúc kết:
Hãy bắt đầu với những nguyên tắc cơ bản trong viết prompt:
1. Rõ ràng và Cụ thể (Clarity and Specificity)
Đây là nguyên tắc quan trọng nhất. Hãy diễn đạt yêu cầu một cách trực tiếp, không mơ hồ và cung cấp đầy đủ chi tiết cần thiết.
Thay vì: "Viết về marketing"
Hãy viết: "Viết một bài blog 500 từ giải thích về content marketing cho chủ doanh nghiệp nhỏ tại Việt Nam, tập trung vào 3 chiến lược hiệu quả nhất với chi phí thấp."
2. Cung cấp Ngữ cảnh (Provide Context)
Đưa ra thông tin nền tảng, xác định đối tượng mục tiêu, mục đích của yêu cầu và bất kỳ giới hạn hoặc ràng buộc nào có liên quan.
Thay vì: "Viết email mời họp"
Hãy viết: "Viết email mời các trưởng phòng tham dự cuộc họp về kế hoạch Q3, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn bị báo cáo KPI Q2 trước cuộc họp."
3. Xác định Vai trò/Persona (Assign a Role/Persona)
Yêu cầu AI đóng vai một chuyên gia hoặc một nhân vật cụ thể để định hướng giọng văn, phong cách của câu trả lời.
Thay vì: "Giải thích blockchain"
Hãy viết: "Đóng vai một giáo viên tiểu học, giải thích blockchain cho học sinh lớp 5 bằng ngôn ngữ đơn giản và ví dụ cụ thể."
4. Định rõ Định dạng và Cấu trúc Đầu ra
Chỉ định rõ bạn muốn kết quả trả về dưới dạng nào và cấu trúc ra sao.
Thay vì: "Cho tôi thông tin về thị trường bất động sản"
Hãy viết: "Phân tích thị trường bất động sản Hà Nội Q2/2023 theo cấu trúc: 1) Tổng quan về giá, 2) Phân khúc nào tăng/giảm mạnh nhất, 3) Dự báo xu hướng Q3. Trình bày dưới dạng bảng có đánh số."
5. Cung cấp Ví dụ (Few-Shot/One-Shot Prompting)
Đưa vào prompt một hoặc vài ví dụ về định dạng hoặc phong cách đầu vào/đầu ra mong muốn.
"Viết 3 tiêu đề email marketing theo phong cách tương tự: 'Bí mật chăm sóc da mà 90% phụ nữ Việt bỏ qua', 'Chỉ 7 ngày để thay đổi làn da với phương pháp này'."
6. Tinh chỉnh Lặp đi lặp lại (Iterative Refinement)
Hãy xem phản hồi đầu tiên của AI như một bản nháp. Phân tích kết quả, xác định điểm mạnh, điểm yếu và điều chỉnh lại prompt.
"Bài viết khá tốt, nhưng hãy điều chỉnh lại phần 2 để hướng nhiều hơn đến đối tượng người trẻ 25-35 tuổi, sử dụng ngôn ngữ trẻ trung hơn."
Kỹ thuật nâng cao để tạo ra kết quả xuất sắc
Ngoài các nguyên tắc cơ bản, những kỹ thuật nâng cao sau đây sẽ giúp bạn khai thác tiềm năng sâu hơn của AI:
1. Chain-of-Thought (CoT) Prompting (Chuỗi Tư Duy)
Hướng dẫn mô hình "suy nghĩ từng bước" trước khi đưa ra câu trả lời cuối cùng.
"Hãy giải bài toán này từng bước: Một cửa hàng giảm giá 30% cho sản phẩm A, sau đó giảm thêm 20% cho khách hàng thân thiết. Nếu giá ban đầu là 500.000đ, khách hàng sẽ phải trả bao nhiêu?"
2. Prompt Chaining (Chuỗi Prompt)
Chia một nhiệm vụ phức tạp thành một chuỗi các prompt đơn giản hơn.
Bước 1: "Tạo dàn ý chi tiết cho bài thuyết trình về chuyển đổi số"
Bước 2: "Dựa vào dàn ý này, viết nội dung cho slide 1-3"
Bước 3: "Dựa vào nội dung đã viết, đề xuất 5 hình ảnh minh họa phù hợp"
3. Cung cấp Văn bản/Dữ liệu Tham chiếu
Đưa trực tiếp văn bản liên quan vào trong prompt để AI làm việc dựa trên đó.
"Dựa vào báo cáo tài chính sau đây (copy & paste báo cáo), hãy tóm tắt 5 điểm chính và đề xuất 3 cải thiện:"
Từ nỗi đ4u đến cơ hội: Bước tiến tiếp theo
Kỹ năng viết prompt không phải là đích đến - nó chỉ là điểm khởi đầu. Khi bạn và đồng nghiệp thành thạo kỹ năng này, những cơn đ4u" sẽ dần biến mất, thay vào đó là cơ hội phát triển mới:
Đối với mỗi người:
- Chủ động học hỏi liên tục: Tham gia các khóa học, đọc tài liệu, tham gia cộng đồng trực tuyến về kỹ thuật viết prompt. (gợi ý Bình Dân Học AI, LuyenAI .vn)
- Rèn luyện "Tư duy Prompt": Trước khi viết, hãy suy nghĩ kỹ về mục tiêu, ngữ cảnh, và kết quả mong muốn.
- Thực hành và chấp nhận thử nghiệm: Thay vì xem tivi khi rảnh, bạn có thể dành 15 phút mỗi ngày để thử nghiệm với một prompt mới.
- Xây dựng thư viện prompt cá nhân: Lưu trữ và sắp xếp các prompt hiệu quả để tái sử dụng và tham khảo. (cái này mình sẽ share sau, còn ai cần luôn thì comment “thư viện prompt cá nhân” nhé, thư viện mình tích góp, chắt lọc, mài dũa suốt 2 năm qua là quà mình tặng cho bạn nào đọc đến đây 😉 )
Đối với tổ chức:
- Đầu tư vào đào tạo có cấu trúc: Không chỉ dừng lại ở việc nâng cao nhận thức. Cần cung cấp các chương trình đào tạo kỹ thuật viết prompt thực tế.
- Thiết lập thư viện và tiêu chuẩn prompt: Xây dựng kho lưu trữ prompt tập trung, dễ truy cập.
- Nuôi dưỡng văn hóa chia sẻ & hợp tác: Khuyến khích nhân viên chia sẻ các prompt thành công và kinh nghiệm sử dụng AI.
- Bổ nhiệm người dẫn dắt (AI Champions): Cử ra các cá nhân chịu trách nhiệm thúc đẩy việc áp dụng thực hành tốt nhất về prompt.
Trong quá trình làm việc với nhiều tổ chức, mình nhận thấy rằng những công ty giải quyết được "nỗi đau" về prompt sớm sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội. Họ không chỉ tiết kiệm thời gian, tạo ra nội dung chất lượng cao hơn, mà còn xây dựng được một môi trường làm việc tích cực, nơi công nghệ trở thành người bạn đồng hành thay vì nguồn gây căng thẳng.
Mình tin rằng kỹ thuật viết prompt hiệu quả sẽ sớm trở thành một kỹ năng cơ bản trong thời đại AI, giống như cách kỹ năng sử dụng Word, Excel đã trở nên phổ biến trong những thập kỷ qua. Những ai nắm bắt và làm chủ kỹ năng này sớm sẽ có vị thế tốt hơn trong thị trường lao động ngày càng cạnh tranh.
Đọc đến đây rồi bạn đã sẵn sàng biến "nỗi đau" thành cơ hội chưa? Trong bài cũng có rất nhiều gem, nhớ bình luận đúng từ khóa nhận gem nha
Nguồn: Trần Anh Tuấn
