1. Lợi thế bất cân xứng của Mỹ
Lý thuyết trò chơi (Game Theory) giúp giải thích chiến lược thương mại của chính quyền Trump thông qua sự bất cân xứng giữa Mỹ và các đối tác thương mại. Canada và Mexico phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu sang Mỹ: Khoảng 77% hàng xuất khẩu của Canada và 79% của Mexico đi vào thị trường Mỹ. Trong khi đó, chỉ 2% GDP Mỹ phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu từ hai nước này. Sự chênh lệch này giúp chính quyền Trump có đòn bẩy mạnh mẽ, buộc Canada và Mexico phải nhượng bộ trước khi nền kinh tế của họ chịu thiệt hại nghiêm trọng.
2. "Chiến lược Big Stack" trong trò chơi Poker Game
Trong lý thuyết trò chơi Poker Game, chính quyền Trump sử dụng chiến thuật "Big Stack Strategy", tương tự như cách một người chơi Poker có số chip lớn ép đối thủ yếu hơn phải rút lui. Mỹ có nền kinh tế gấp ba lần tổng nền kinh tế của cả châu Mỹ (trừ Mỹ), khiến bất kỳ cuộc chiến thương mại nào cũng sẽ có thiệt hại nghiêm trọng hơn đối với Canada và Mexico. Chính quyền Trump có thể đe dọa áp thuế cao, biết rằng hai nước này khó có thể chống lại mà không gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế của họ.
3. "Trò chơi con gà" (Chicken Game) và chiến thuật mặc cả
Chiến lược của chính quyền Trump cũng tương tự trò chơi "Chicken Game", nơi hai bên lao về phía nhau và ai né trước sẽ bị coi là kẻ thua cuộc. Chính quyền Trump đặt ra mức thuế cao, nhưng đồng thời cho phép đàm phán để đạt được nhượng bộ, tạo ra một cơ hội để Canada và Mexico "né tránh" một cuộc chiến thương mại toàn diện bằng cách đưa ra một số cam kết có lợi cho Mỹ. Ví dụ, Mexico triển khai 10.000 binh sĩ đến biên giới để kiểm soát dòng người di cư, trong khi Canada cũng tăng cường hợp tác về an ninh biên giới với các kế hoạch tương tự..
4. Rủi ro và phản ứng từ các đối tác thương mại
Mặc dù chính quyền Trump có lợi thế lớn, Canada và Mexico cũng có chiến lược phản kháng. Họ có thể tìm kiếm thị trường xuất khẩu thay thế, tăng thuế trả đũa, hoặc tận dụng ảnh hưởng chính trị tại Mỹ để gây áp lực lên chính quyền Trump. Ngoài ra, tâm lý "không chịu nhục" trong chính trị có thể khiến lãnh đạo Canada và Mexico không hoàn toàn khuất phục, tạo ra những bất ổn thương mại kéo dài.
5. Ba khả năng trong bối cảnh tạm hoãn thuế thêm 30 ngày
Ngày 4/2/2025, chính quyền Trump đã tạm hoãn áp thuế với Mexico và Canada thêm 30 ngày, tạo ra một khoảng thời gian thương lượng quan trọng. Trong bối cảnh này, có ba khả năng có thể xảy ra:
KHẢ NĂNG 1: Hai bên tiếp tục nhượng bộ để đạt thỏa thuận
Mexico và Canada có thể tiếp tục nhượng bộ để tránh nguy cơ bị áp thuế cao. Điều này có thể bao gồm tăng cường kiểm soát hoạt động buôn bán fentanyl – một vấn đề nhức nhối đối với Mỹ – và mở rộng thị trường hơn cho hàng hóa Mỹ. Chính quyền Trump cũng có thể nhượng bộ một số điều khoản nhỏ, chẳng hạn như giảm mức thuế đề xuất hoặc kéo dài thời gian áp dụng để giảm tác động tiêu cực.
KHẢ NĂNG 2: Canada và Mexico buộc phải đơn phương chấp nhận các điều kiện ngặt nghèo hơn
Nếu chính quyền Trump tiếp tục gây áp lực mà không có sự linh hoạt, Canada và Mexico có thể không có lựa chọn nào khác ngoài việc đồng ý với những yêu cầu khắt khe hơn. Điều này có thể bao gồm mở rộng các biện pháp kiểm soát fentanyl, tăng nhập khẩu nông sản Mỹ, hoặc nhượng bộ sâu hơn về các vấn đề thương mại mà họ không mong muốn.
KHẢ NĂNG 3: Canada và Mexico phản kháng mạnh mẽ, chấp nhận rủi ro đối đầu
Nếu chính quyền Trump tiếp tục gia tăng áp lực mà không có bất kỳ sự linh hoạt nào, sự gia tăng của chủ nghĩa dân tộc và bất bình trong nước có thể khiến Canada và Mexico chọn cách đáp trả bằng các biện pháp thuế quan của riêng họ, đưa vụ việc lên WTO, hoặc tăng cường quan hệ thương mại với Liên minh châu Âu và Trung Quốc để giảm phụ thuộc vào Mỹ.
Nhìn chung, trong ba kịch bản trên, khả năng 1 có xác suất cao nhất vì đem lại lợi ích tương đối cân bằng cho cả hai bên và giúp chính quyền Trump đạt được mục tiêu mà không làm tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ thương mại. Khả năng 2 có thể xảy ra nhưng ít hơn, vì việc Mexico và Canada bị ép buộc hoàn toàn có thể tạo ra phản ứng chính trị tiêu cực. Khả năng 3 là thấp nhất nhưng vẫn có thể xảy ra nếu chủ nghĩa dân tộc và sĩ diện quốc gia khiến Canada và Mexico chọn đối đầu thay vì nhượng bộ.
-------------------------
Nguồn: Hoàng Anh Tuấn - Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại San Francisco
