Tại hội thảo "Xây dựng tập đoàn tài chính phát triển bền vững ở Việt Nam" do Báo Viettimes tổ chức vào sáng 5/12, các chuyên gia đã thẳng thắn chỉ ra những lỗ hổng và thách thức trong việc thực thi Luật Các tổ chức tín dụng 2024. Tính minh bạch - yếu tố cốt lõi của luật đang gặp nhiều trở ngại khi áp dụng vào thực tiễn.
►Những giới hạn tỷ lệ sở hữu và câu chuyện thực thi
Luật Các tổ chức tín dụng 2024, có hiệu lực từ 1/7, quy định rõ ràng:
- Cổ đông cá nhân không được sở hữu quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.
- Cổ đông tổ chức không vượt quá 10%.
- Tổng sở hữu của cổ đông và người có liên quan không được vượt 15%.
Dù được đánh giá là "tốt nhất từ trước đến nay" bởi ông Lê Xuân Nghĩa, một số ngân hàng hiện vẫn chưa tuân thủ các quy định này. Ông Nghĩa kiến nghị cần rút ngắn lộ trình thực thi xuống chỉ 6 tháng đến 1 năm, thay vì kéo dài như hiện tại.
Tuy nhiên, thách thức không chỉ nằm ở việc chấp hành quy định. Theo ông Nghĩa, một số ngân hàng đã tìm cách lách luật, điển hình như việc phát hành trái phiếu trong giai đoạn thanh tra. Điều này, nếu không có cải cách mạnh mẽ về hành chính và pháp lý, sẽ khiến tính minh bạch tiếp tục bị đe dọa.
"Công tác giám sát và thanh tra hoạt động các ngân hàng thương mại vẫn còn nhiều bất cập. Như Ngân hàng SCB, tồn tại nhiều năm trong tình trạng không minh bạch mà không ai xử lý", ông Nghĩa cho hay.
►"Nói một đằng, làm một nẻo" – Lỗ hổng trong giám sát
Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về kiểm soát tỷ lệ sở hữu ngân hàng, đặc biệt là sự khác biệt giữa Mỹ và Việt Nam. Tại Mỹ, tỷ lệ sở hữu của pháp nhân thường thấp hơn cá nhân để ngăn chặn nguy cơ thao túng. Ngược lại, tại Việt Nam, "văn hóa quyền lực cá nhân" đã tạo ra nhiều lỗ hổng.
Theo ông Hiếu, vấn đề lớn nhất là tình trạng "nói một đằng, làm một nẻo". Mặc dù quy định hạn chế tỷ lệ sở hữu đã có, các cổ đông vẫn tìm cách lách luật qua hình thức nhờ người đứng tên hộ. “Nếu thực sự quyết liệt, việc điều tra mối liên hệ của các cổ đông là điều không khó,” ông khẳng định.
Luật sư Trương Thanh Đức bổ sung rằng thực tế tại nhiều ngân hàng, con số sở hữu trên giấy tờ và quyền lực thực sự của cổ đông có sự vênh nhau lớn. Ông Đức nêu quan điểm, sở hữu dưới 20-25% cổ phần là quá thấp để cổ đông thực sự có vai trò. Theo ông, mức sở hữu thực tế để đảm bảo hiệu quả phải từ 35% đến 49%.
►Giải pháp nào cho bài toán sở hữu chéo và thao túng?
Một trong những vấn đề nhức nhối là sở hữu chéo, khi các công ty con nắm giữ trên 50% cổ phần của ngân hàng mẹ hoặc ngược lại. Điều này dẫn đến tình trạng không minh bạch trong quản lý, giám sát, và chi phối quyền lực.
Ông Nghĩa nhấn mạnh, để giải quyết triệt để tình trạng này, cần nâng cao năng lực giám sát, giảm thiểu "thanh tra hình thức" và kiên quyết xử lý những trường hợp vi phạm, tương tự như cách các ngân hàng lớn tại Mỹ được quản lý.
