Tâm là một nhà tư vấn tài chính được giới doanh nhân đánh giá cao về khả năng huy động vốn, tái cấu trúc các công ty đang gặp khó khăn. Một ngày nọ, một khách hàng mới tiếp cận anh. Công ty này nằm trong ngành tiêu dùng rất tiềm năng nhưng hiện đang phải vật lộn để duy trì hoạt động kinh doanh của họ. Tâm nhận dự án với một niềm hứng khởi lớn.
Anh đã làm việc nhiều giờ với khách hàng và đưa ra những kế hoạch để cứu vãn công việc kinh doanh của họ. Quan hệ của Tâm với khách hàng càng trở nên thân tình đến mức Tâm dành tài sản cá nhân để giúp đỡ công ty đó.
Khánh, đối tác chung vốn (partner) của anh, ngày càng lo lắng và cảnh báo Tâm về nhiều dấu hiệu bất thường về khách hàng và danh tiếng của họ. Tuy nhiên, mối quan hệ của Tâm với khách hàng đã lún sâu đến mức Tâm hoàn toàn mù quáng. Anh quyết tâm chứng minh cho những cộng sự của mình rằng anh có thể giải quyết mọi vấn đề. Anh liên tục xung đột với Khánh.
Tuy nhiên, mọi thứ sớm trở nên tồi tệ. Bất chấp những nỗ lực tốt nhất của Tâm, công ty khách hàng vẫn tiếp tục gặp khó khăn. Vốn không huy động được, uy tín của công ty thì đi xuống đến mức mất dần thị trường.
Gia đình Tâm bắt đầu căng thẳng vì thời gian làm dài, việc Tâm sử dụng tiền cá nhân và những ám ảnh không thể thất bại của anh. Bạn làm ăn của Tâm, Khánh, ngày càng trở nên thất vọng. Và khi công ty khách hàng sụp đổ, Khánh không thể chịu đựng được và ra đi trong cơn giận dữ. Cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của Tâm gần như bị phá hủy. Tâm và Khánh không bao giờ còn là bạn bè và đối tác nữa.
Ở một tập đoàn sản xuất công nghiệp nọ, có một lãnh đạo tên Thắng. Mọi người ngưỡng mộ anh vì sự uyên bác và tính cách quyết đoán. Thắng chịu trách nhiệm một mảng kinh doanh rất lớn trong công ty. Mảng kinh doanh này có một đội ngũ cấp dưới là những người khá xuất sắc. Họ chào đón anh với lòng nhiệt thành.
Với cá tính mạnh và kinh nghiệm lão luyện, Thắng muốn chứng tỏ với hội đồng quản trị (HĐQT) rằng anh có thể đạt thành công nhanh chóng với kế hoạch mới. Thắng lao vào đẩy mạnh kinh doanh mà không chịu lắng nghe ý kiến và phớt lờ những lời phản biện của cấp dưới. Mọi ý kiến qua Thắng như “nước đổ đầu vịt”, anh khăng khăng làm mọi thứ theo cách của mình, ngay cả khi thực tế chỉ rằng cách tiếp cận của anh không hề hiệu quả.
Thời gian trôi qua, đội ngũ của Thắng trở nên mất động lực vì ý kiến không được lắng nghe. Một số đối tác đã từ chối làm việc với bộ phận của anh. Thị trường có nguy cơ mất. Bất chấp những lời cảnh báo và van xin từ cấp dưới, sếp trực tiếp và HĐQT, Thắng phớt lờ các vấn đề và mù quáng tin rằng mình sẽ bù đắp lại được số doanh thu và khách hàng đã mất bằng cách tiếp tục đẩy mạnh chiến lược hiện tại của mình mạnh mẽ hơn.
Cuối cùng, bộ phận của anh rệu rã vì mất tinh thần, doanh thu giảm xuống còn một phần so với kế hoạch. HĐQT phát điên lên và chỉ trích gay gắt sếp của anh vì đã bảo vệ anh quá mức. Các nhân viên cấp cao của anh hoặc rời đi hoặc nhăm nhe gửi đơn từ chức. Cả nhóm bị bỏ lại trong tình trạng hỗn loạn. Uy tín và năng lực của Thắng bị suy giảm và bị nghi ngờ nghiêm trọng.
Thuỷ là một lãnh đạo giỏi trong ngành hàng tiêu dùng. Cô đã xây dựng một bộ phận kinh doanh từ số không thành một thương hiệu có tiếng. Với sự chăm chỉ và xuất sắc của mình, Thuỷ được cấp dưới tôn trọng và sếp quý mến. Cô được coi là một ngôi sao đang lên và thậm chí còn được các sếp và HĐQT ngầm chọn là người kế vị tương lai.
Tuy nhiên, Thuỷ có một khó khăn cá nhân mà cô không chia sẻ với bất kỳ ai. Hơn hai năm, Thuỷ giữ kín vấn đề của mình và cố gắng tự xử lý. Tuy nhiên, thời gian trôi qua, vấn đề của cô ngày càng nghiêm trọng hơn và nó bắt đầu ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định trong công việc và cuộc sống của cô. Thay vì tìm kiếm sự giúp đỡ từ bạn bè và đồng nghiệp/sếp, Thuỷ vẫn lọ mọ tìm cách giải quyết một mình. Ranh giới giữa cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của cô trở nên mờ nhạt. Thuỷ bắt đầu phạm sai lầm với cả gia đình và công ty trong nỗ lực giải quyết các vấn đề của mình.
Thuỷ bị công ty sa thải và mất tất cả những gì cô đã dày công gây dựng bao năm. Sự sụp đổ chóng vánh của cô là một cú sốc lớn đối với gia đình, sếp và đồng nghiệp, những người luôn coi cô là một nhà lãnh đạo có năng lực. Họ rất buồn vì cô đã không tìm đến họ để được giúp đỡ, thay vào đó Thuỷ lại vùi mình sâu hơn và tự mình loay hoay giải quyết theo cách cũ và hy vọng chúng sẽ qua đi.
Tôi chính là nhân vật Tâm mù quáng trong câu chuyện đầu tiên, 12 năm về trước. Hai câu chuyện kia cũng hoàn toàn có thật ở hai công ty của các bạn tôi.
Chuyện của Tâm, Thắng và Thuỷ là ba câu chuyện minh họa các hình thức khác nhau của cái gọi là hiệu ứng Đà điểu (the Orstrich effect) và sự điên rồ/mất trí Einstein (Einstein insanity, vì người ta đồn rằng Albert Einstein định nghĩa khái nhiệm “mất trí”này như vậy).
Giống như một con đà điểu chỉ biết vùi đầu vào cát khi gặp nguy hiểm, người bị hiệu ứng Đà điểu thường từ chối thừa nhận mức độ nghiêm trọng của các vấn đề của họ. Họ bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo và tiếp tục làm việc theo cách cũ đi với hy vọng một cách “điên rồ/mất trí” rằng các vấn đề sẽ biến mất theo thời gian. Tuy nhiên, trên thực tế, các vấn đề thường trở chỉ nên trầm trọng hơn và khi tiếp tục làm theo cách cũ (một cách “mất trí”) có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Sự “điên rồ/mất trí” (insanity) được định nghĩa là gì? ‘“Điên rồ/mất trí” có nghĩa là: làm đi làm lại một việc và mong đợi những kết quả khác nhau. (“Insanity is doing the same thing over and over again and expect different results”). Chúng ta thường xuyên mắc vào cái bẫy “điên rồ” bằng cách cố gắng sử dụng chỉ một giải pháp cho một vấn đề với hy vọng đạt được một kết quả khác biệt.
Ví dụ, như tôi từng cứ mê muội xoay sở giúp đỡ một doanh nghiệp đã không còn cơ hội và uy tín trên thương trường để rồi suýt nữa mất tất cả. Như anh Thắng đã bỏ ngoài tai tất cả phản biện về cách quản lý của mình mà tiếp tục theo lối mòn điều hành và kinh doanh cũ. Như chị Thuỷ, đáng ra phải nói ngay với gia đình và sếp về vấn đề của mình, thì lại lẳng lặng tự giải quyết theo cách cũ trong 02 năm trời. Đấy là biểu hiện của sự “mất trí”/“điên rồ” như định nghĩa trên.
Hiệu ứng Đà điểu (the Orstrich effect) và hành động điên rồ/mất trí (Insanity) là cái bẫy nguy hiểm có thể đưa những cá nhân có năng lực và thành công nhất vào con đường tự hủy diệt và làm sụp đổ tổ chức nơi họ lãnh đạo.
Do vậy, hãy chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ và hỗ trợ khi đối mặt với những thách thức, khó khăn dù đó là vấn đề cá nhân hay nghề nghiệp. Điều quan trọng là phải nhận thức được rằng vấn đề sẽ không biến mất, cho dù bạn có cố gắng chôn vùi và phớt lờ nó sâu đến đâu. Bạn phải có can đảm để đối mặt với nó và quan trọng nhất là tìm kiếm sự giúp đỡ từ bạn bè, gia đình và cấp trên của bạn càng sớm càng tốt.
Đừng mê muộn và bảo thủ khăng khăng với một giải pháp. Và hãy luôn nhớ rằng bạn không phải là Chúa. Bạn không thể giải quyết mọi vấn đề. Và bạn không hề yếu đuối khi tìm kiếm sự giúp đỡ.
(Nguyễn Quốc Toàn - EQuest Education - Bài viết sử dụng ChatGPT để soạn ban đầu và Deep Dream để vẽ tranh minh hoạ)
