12 Lăng Kính Để Nhìn Thấu Một Thế Giới Rối Loạn

Dưới đây là 12 bối cảnh then chốt, giúp chúng ta phần nào lý giải được thời đại đầy xung đột và bất ổn đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu:

1. Dầu mỏ và đất – hai nền tảng âm thầm của nền văn minh.

Dù ít được chú ý, nhưng dầu mỏ và tài nguyên đất đai chính là hai yếu tố căn bản duy trì sự phát triển kinh tế – xã hội hiện đại. Cả hai đều đang đối mặt với sự cạn kiệt. Các công nghệ khai thác dầu có thể đã tiến bộ, nhưng không có gì đảm bảo rằng chúng sẽ tiếp tục hiệu quả mãi mãi. Lợi nhuận suy giảm là điều tất yếu. Cùng lúc đó, đất canh tác đang mất dần khả năng nuôi dưỡng thực phẩm giàu dinh dưỡng – yếu tố thiết yếu cho sức khỏe cộng đồng.

2. Giá cả không phản ánh tuyến tính với nguồn cung.

Khi nguồn cung dầu hoặc lương thực giảm, giá cả không chỉ tăng nhẹ – mà thường tăng theo cấp số nhân. Giảm 10% nguồn cung có thể khiến giá tăng 50%. Thiếu hụt sâu hơn, ví dụ 25%, có thể gây ra cú sốc giá gấp 3 lần.

3. Những cú sốc đang gia tăng – và làm lung lay nền tảng ổn định cũ.

Càng ngày, thế giới càng chứng kiến nhiều sự kiện không lường trước – từ thiên tai, dịch bệnh cho đến xung đột địa chính trị – đẩy các giả định quen thuộc về chi phí, hậu quả và rủi ro vào tình trạng bất ổn.

4. Những biện pháp "giải cứu" truyền thống dần mất tác dụng.

Khi biến động xảy ra, các công cụ tài chính hoặc chính trị quen thuộc thường không còn đủ sức can thiệp, và thậm chí, các mối nguy chỉ được nhận diện sau khi đã gây ra hậu quả.

5. Nền kinh tế tiêu dùng một lần là mô hình không bền vững.

Chúng ta đang tiêu hao tài nguyên quý giá vào việc sản xuất các sản phẩm giá rẻ, mau hỏng, và lệ thuộc vào tín dụng cùng toàn cầu hóa – vốn đã bị đẩy đến giới hạn từ sau năm 2008.

6. Các xu thế "siêu tài chính hóa" và "siêu toàn cầu hóa" đã đạt đỉnh.

Không còn con đường quay lại giai đoạn tăng trưởng dễ dàng như trong những năm 2001–2019. Các cấu trúc tăng trưởng trước đây đang thoái trào.

7. Thiếu vắng một mô hình thay thế khả thi.

Nhiều ý tưởng được quảng bá là "giải pháp mới" thực chất chỉ là sự tái chế của các tư tưởng cũ – vốn đã thất bại trong quá khứ.

8. "Tiến bộ" đang bị thay thế bởi sự giả tiến bộ.

Các con số tài chính được tô vẽ trong khi chất lượng cuộc sống – yếu tố khó đo lường hơn – lại đang giảm sút. Những hứa hẹn về công nghệ, như AI, không che giấu được sự xuống cấp trong thực tiễn đời sống.

9. Xã hội đang mắc kẹt trong vòng nghiện ngập có hệ thống.

Từ tín dụng, mạng xã hội đến thực phẩm siêu chế biến – nền kinh tế đang trở nên phụ thuộc vào các mô hình tiêu dùng không bền vững. Chi phí lãi vay ngày càng cao đang ăn mòn nền tảng tài chính.

10. Sự bất định là trạng thái ngày càng chiếm ưu thế.

Thay vì ổn định, hệ thống toàn cầu đang bước vào giai đoạn mà sự bất định gia tăng và trở nên không thể kiểm soát bằng các công cụ cũ.

11. Sự phân phối giá trị bị lệch – từ lao động sang đầu cơ.

Việc chuyển phần lớn giá trị tạo ra từ năng suất sang các hoạt động đầu cơ tài chính và bong bóng tài sản đã từng mang lại lợi nhuận ngắn hạn, nhưng không thể là nền tảng vững chắc cho một xã hội bền vững.

12. Hệ thống toàn cầu đã trở nên quá kết nối và mong manh.

Một sự cố nhỏ tại một mắt xích tưởng chừng không liên quan có thể gây ra hiệu ứng lan truyền toàn cầu. Tính liên kết cao đồng nghĩa với mức độ dễ bị tổn thương cũng lớn hơn bao giờ hết.

Khi các hệ thống trở nên vừa chặt chẽ, vừa năng động và không ổn định, chúng hoạt động ngoài phạm vi của những gì con người quen dự đoán. Vì vậy, mọi dự báo – dù được lập trình cẩn trọng – cũng cần được tiếp cận với sự khiêm tốn và tỉnh táo.

--------------------------------------------------------------------------------------