“Sự thành công của khách hàng chính là sự thịnh vượng của VPBank”, ông Nguyễn Tiến Minh nói chậm rãi, như thể từng chữ còn nguyên sức nặng của hơn ba thập kỷ trước. Ở tuổi 85, nguyên Phó Tổng Giám đốc VPBank (giai đoạn 1993-1997) vẫn nhớ rõ từng cột mốc phát triển của ngân hàng, vẫn nâng niu những bức ảnh đã ố màu, và kể lại rành rọt câu chuyện về những năm tháng không thể quên tại VPBank.
Những chia sẻ quý giá của ông với tư cách một trong những người đầu tiên đặt nền móng cho VPBank không chỉ là hoài niệm cá nhân, mà còn như cuốn phim lịch sử sống động về sự ra đời và lớn mạnh của một trong những định chế tài chính tư nhân tiên phong tại Việt Nam.
I. Khởi nguồn của một Khát vọng lớn
Năm 1993, bức tranh kinh tế Việt Nam đang mang những gam màu đầy biến động của thời kỳ Đổi Mới. Pháp lệnh về Ngân hàng vừa được ban hành, mở đường cho sự ra đời của các ngân hàng thương mại cổ phần. Tuy nhiên, “sân chơi” này gần như chỉ sôi động ở miền Nam, nơi nhiều ngân hàng được hình thành từ các quỹ tín dụng. Thị trường miền Bắc thời điểm đó vẫn là một khoảng trống, một vùng đất tiềm năng chờ được khai phá.
Giữa bối cảnh đó, theo yêu cầu của Hội đồng Trung ương các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thời đó đã cử ông Nguyễn Tiến Minh, Phó Vụ trưởng - một chuyên gia có kinh nghiệm về đổi mới hệ thống ngân hàng với trọng trách trực tiếp xây dựng đề án thành lập một ngân hàng thương mại cổ phần kiểu mới của Việt Nam. Một bản Điều lệ về tổ chức và hoạt động ngân hàng được chấp thuận mang tên “Ngân hàng Thương mại Cổ phần các Doanh nghiệp ngoài Quốc doanh Việt Nam” với tên giao dịch viết tắt “VPBank” (Vietnam Joint Stock Commercial Bank for Private Enterprises). Một định dạng mang sứ mệnh lịch sử ra đời vào tháng 8 năm 1993.
“Khi mới thành lập, ngân hàng chỉ khoảng trên dưới 10 cán bộ nhân viên và vốn điều lệ ban đầu là 20 tỷ đồng theo quy định”, ông Minh kể lại. Những con số có vẻ khiêm tốn, nhưng lại chứa đựng một hoài bão khổng lồ. Logo đầu tiên của ngân hàng với chữ VPBank màu đỏ trên nền xanh lam chính là biểu tượng cho niềm hy vọng và niềm tin vào tương lai của khu vực kinh tế tư nhân - một khu vực còn chưa phát triển ở thời điểm đó.
Trong khi các ngân hàng khác vẫn tập trung vào các nghiệp vụ đơn thuần, Ban lãnh đạo VPBank đã trả lời bài toán chiến lược: “Xây dựng một ngân hàng như thế nào để vừa phù hợp với nền kinh tế thị trường, vừa hợp với điều kiện Việt Nam, hướng tới một mô hình tiên tiến, hiện đại?”.
Đầu tiên là việc lựa chọn mô hình ngân hàng thương mại cổ phần đa năng, hiện đại, kinh doanh tổng hợp. Đây là một quyết định dũng cảm, khác biệt với xu thế chuyên ngành, chuyên về các dịch vụ thương mại… như phần lớn các ngân hàng cổ phần lúc bấy giờ. VPBank đã sớm xây dựng các nghiệp vụ và phòng ban cốt lõi như: tín dụng & nguồn vốn (chủ yếu huy động tiền gửi từ người dân để có nguồn cho vay), thu mua ngoại tệ với các chi nhánh ngân hàng nước ngoài, mở tài khoản và thanh toán quốc tế, đầu tư vào thị trường trái phiếu ngân hàng (thị trường mở - open market)… Và đặc biệt là thành lập các phòng ban kinh doanh tại Hội sở, trong khi nhiều ngân hàng khác vẫn loay hoay đi tìm các địa điểm ổn định, “đàng hoàng” cho Hội sở.
“Có những quyết định mà đến giờ nghĩ lại tôi vẫn thấy... liều”, ông Minh cười. Một trong số đó là cuộc “cách mạng vốn”: nâng vốn điều lệ ban đầu từ 20 tỷ đồng (năm 1993) lên 70 tỷ đồng (năm 1994) và sau đó là 250 tỷ đồng (năm 1995).
“Chúng tôi quyết định xin Ngân hàng Nhà nước cho nâng vốn lên 250 tỷ đồng, trong đó nhà đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 30% vốn điều lệ, tương ứng 70 tỷ đồng. Như vậy, VPBank trở thành ngân hàng thương mại cổ phần đầu tiên và cũng là duy nhất được phép thực hiện mô hình này. Chúng tôi muốn nâng quy mô vốn lên tầm khu vực. Để làm được điều đó thì không thể dựa vào nguồn lực trong nước mà phải tìm kiếm, lựa chọn từ các nhà đầu tư nước ngoài. Việc kêu gọi các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư 30% vốn vào một ngân hàng Việt Nam thời điểm đó là một ý tưởng cực kỳ mới mẻ, một thử nghiệm có phần liều lĩnh, mạo hiểm nhưng tôi tin là thành công. Ban lãnh đạo tất nhiên là muốn tiến xa hơn với VPBank”.
Việc tăng vốn này tạo nên sự “chấn động” trong hệ thống ngân hàng thương mại thời bấy giờ và trở thành hình mẫu tiên phong cho nhiều ngân hàng khác.
Sự khác biệt của VPBank với phần còn lại không chỉ nằm ở những quyết định đột phá mà ngay từ những điều cơ bản. Ngay từ ngày đầu thành lập, VPBank đã xác định đối tượng phục vụ cốt lõi là khu vực kinh tế tư nhân. "Mục tiêu của VPBank là phục vụ các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, hợp tác xã và các hộ kinh tế gia đình…", ông Minh nhấn mạnh. Đây không chỉ là một lựa chọn kinh doanh,mà là một tầm nhìn đi trước thời đại, như thể nhìn thấy trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của kinh tế tư nhân và vai trò động lực của khu vực này đối với sự phát triển của đất nước.
“Ngay từ khi mới thành lập, VPBank đã thấy trước được khu vực kinh tế tư nhân, các hộ gia đình… dù lúc đó chưa lớn mạnh nhưng chắc chắn sẽ trở thành động lực chính, chiếm tỷ trọng rất lớn trong GDP của đất nước. Vì vậy, VPBank luôn tâm niệm, không bao giờ được chạy theo lợi nhuận thuần túy trước mắt mà quên đi việc thúc đẩy, đồng hành cùng các doanh nghiệp tư nhân và thời gian đã chứng minh đây là con đường đúng đắn”.
II. Từ “Private” Tới “Prosperity”
Sau 32 năm hình thành và phát triển, VPBank đã vươn mình lớn mạnh cùng sự phát triển của đất nước. Từ khởi điểm chỉ 20 tỷ đồng, giờ đây VPBank đã có vốn điều lệ 79.339 tỷ đồng và khẳng định vị trí ngân hàng tư nhân hàng đầu Việt Nam. Từ tên gọi ban đầu Ngân hàng Thương mại Cổ phần các Doanh nghiệp ngoài Quốc doanh Việt Nam, ngày nay VPBank được biết đến với thương hiệu Ngân hàng Thương mại Cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng.
Chặng đường đưa chữ “P” trong “VPBank” từ “Private” (Tư nhân) tới “Prosperity” (Thịnh vượng) là một sự chuyển mình tự nhiên. Ngay từ những ngày đầu thành lập, ngân hàng đã đặt khẩu hiệu: “Sự thành công của khách hàng chính là sự thịnh vượng của VPBank”. Bước chuyển mình vừa kế thừa được tinh thần cũ nhưng nâng lên một tầm cao mới.
Logo ngân hàng cũng được thay đổi với tinh thần kế thừa và phát triển: từ màu xanh lam của hy vọng, giờ đây VPBank mang màu xanh lá cây với biểu tượng bông hoa thịnh vượng đang vươn lên. Sự thay đổi này hoàn toàn phù hợp với xu thế thời đại: kinh tế xanh, đời sống xanh và phát triển bền vững.
Nhưng bên cạnh những sự thay đổi buộc phải có trên con đường phát triển, VPBank vẫn nâng niu, gìn giữ những nền tảng cốt lõi từ ngày đầu. Những giá trị cốt lõi “Khát vọng, Chính trực, Hiệu quả, Kỷ cương, Sáng tạo” được công bố năm 2023 thực chất là sợi chỉ đỏ văn hóa vốn đã tồn tại xuyên suốt từ những ngày đầu thành lập.
Khi ngân hàng mới thành lập năm 1993, ông Minh trực tiếp phỏng vấn nhiều nhân viên ứng tuyển vào VPBank. Ông chia sẻ: “Câu hỏi cốt lõi của tôi luôn là: ‘Tại sao anh/chị lại muốn làm việc tại VPBank?”. Tôi không tìm kiếm những người đến đây chỉ vì tiền lương. Tôi tìm kiếm những người có khát vọng, họ nhìn thấy ở đây một môi trường để cống hiến, một nơi đòi hỏi làm việc chăm chỉ, say mê và có định hướng rõ ràng”.
Để củng cố niềm tin đó, VPBank đã làm được những việc mà hiếm tổ chức ngoài công lập nào làm được thời điểm đó: thành lập Chi bộ Đảng và Công đoàn cơ sở trực thuộc Công đoàn Ngành Ngân hàng Việt Nam. Đây là cột mốc lịch sử khi VPBank là ngân hàng đầu tiên có Công đoàn cơ sở, bình đẳng như các ngành bưu điện, giáo dục... Việc này đảm bảo mọi cán bộ nhân viên đều được tham gia bảo hiểm xã hội với chế độ như khối Nhà nước.
“Những điều này đã mang lại quyền lợi thiết thực và sự an tâm cho anh em. Họ không chỉ đến làm việc vì lương, mà thực sự gắn bó, tâm huyết, coi VPBank là máu thịt của mình”, ông Minh xúc động. Tình cảm ấy bền chặt đến mức khi ông bảo vệ luận án tiến sĩ năm 1995, gần như toàn thể cán bộ nhân viên trong ngân hàng, trong đó nhiều người ngày nay đã trở thành những lãnh đạo lớn trong ngành tài chính - đều đến dự và xem đó là thành quả chung của cả tập thể.
Bản thân luận án tiến sĩ của ông Minh về mô hình ngân hàng thương mại cổ phần đa năng cũng chính là sự đúc kết và hiện thực hóa của quá trình xây dựng VPBank. Niềm tự hào lớn nhất của ông là mô hình ấy không chỉ thành công về thực tiễn và phù hợp với xu thế phát triển tại VPBank, mà sau này còn được xác lập như một định hướng cho cả hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam khi các ngân hàng quốc doanh thực hiện cổ phần hóa.
Dù đã rời VPBank gần ba thập niên, ông Minh vẫn dõi theo đều đặn sự phát triển của ngân hàng. Ông tự hào chia sẻ: “Thế hệ kế cận thực sự rất giỏi để VPBank được lớn mạnh như ngày hôm nay. Tôi chỉ muốn nhắn nhủ các bạn: làm gì cũng cần có Khát Vọng. Khát vọng của chúng tôi ngày xưa là xây dựng một ngân hàng đa năng hiện đại từ con số 0. Khát vọng của các bạn bây giờ còn phải lớn hơn nữa. Hãy luôn giữ trong tim sự gắn bó, say mê với ngân hàng bằng cả trái tim”.
Ba thập kỷ đã trôi qua. Người Phó Tổng Giám đốc năm xưa giờ đây chỉ còn giữ lại một số kỷ vật về VPBank, gói gọn trong một góc nhỏ trên bàn làm việc. Sau nhiều thập kỷ và nhiều lần di chuyển nhà, bộ sưu tập các kỷ vật liên quan tới VPBank đã bị thất lạc ít nhiều. Nhưng di sản lớn nhất mà ông và những người đồng hành để lại không nằm ở hiện vật, mà ở chính bản sắc, tầm nhìn và văn hóa doanh nghiệp đã được khắc sâu vào nền tảng của VPBank.
Đó là di sản về một ngân hàng được sinh ra từ khát vọng, lớn lên bằng sự táo bạo, và trường tồn với sứ mệnh “Vì một Việt Nam thịnh vượng”.
