Trong suốt một thời gian dài Thụy Sĩ được mệnh danh là cái két an toàn nhất thế giới, đó là bởi đây là thiên đường thuế đầu tiên được pháp luật bảo vệ. Danh tiếng của Thụy Sĩ lớn đến mức nơi này cũng trở thành điểm trú ẩn của các dòng tiền phi pháp trên thế giới.
Vậy nhưng nước này đang mất dần vị thế là kho tiền bẩn lớn nhất thế giới. Tại sao lại như vậy?
1/ Kho ‘tiền bẩn’ lớn nhất thế giới
Các ngân hàng Thụy Sĩ luôn đặt việc bảo vệ danh tính của người dùng lên hàng đầu. Thông tin chủ tài khoản tại ngân hàng luôn được giữ bí mật và Dù khách hàng không phải người Thụy Sĩ và đang gặp vấn đề về luật pháp thì cơ quan thuế cũng không thể điều tra được. Ngoài ra bất kỳ ai tiết lộ hoạt động của ngân hàng sẽ bị tống giam 6 tháng, nộp phạt 20.000 franc Thụy Sĩ và một khoản bồi thường thiệt hại tùy theo tin tức tiết lộ.
Tất nhiên trong một số trường hợp dính dáng tới tội phạm hình sự thì ngân hàng phải hợp tác cùng điều tra, nhưng ở Thụy Sĩ trốn thuế không phải là tội hình sự. Vậy nên trừ khi khách hàng có liên quan đến những sự vụ nghiêm trọng, thì họ có thể yên tâm rằng không ai có thể tìm ra tiền của họ ở Thụy Sĩ.
Chính nhờ sự an toàn này, ban đầu người ta tìm đến Thụy Sĩ với niềm tin tuyệt đối rằng đó là két sắt cất tiền an toàn giữa thời chiến. Cũng vì thế mà cả thế giới mới ngỡ ngàng khi hàng loạt scandal trốn thuế, tham nhũng có liên quan đến nhiều tài khoản các tỷ phú giấu tại ngân hàng Thụy Sĩ bị phanh phui.
2/ Những nỗ lực chống lại tài sản phi pháp đầu tiên
Ngành ngân hàng Thụy Sĩ không còn ‘kín như bưng’ kể từ khi Thụy Sĩ gia nhập Đại hội đồng Liên hợp quốc（UNGA năm 2002).
Những quy định của UNGA khiến chính quyền Thụy Sĩ phải gây áp lực, buộc các ngân hàng cung cấp thông tin khách hàng đang gửi tiền tại Thụy Sĩ cho cơ quan điều tra nước ngoài. Kết quả là ngân hàng Thụy Sĩ phải cung cấp một bản danh sách khá dài, có danh tính của khoảng 20.000 người giàu Mỹ và 30.000 nạn nhân Đức quốc xã đang cất tiền tại ngân hàng Thụy Sĩ.
Mọi chuyện càng căng thẳng vào năm 2007, khi Thụy Sĩ tham gia “Sáng kiến thu hồi tài sản bị đánh cắp”（STAR）của UNODC và World Bank giúp các nước đang phát triển thu hồi những tài sản bị các quan chức tham nhũng. Chính sách này buộc ngân hàng Thụy Sĩ trả lại 1,6 tỷ USD và lộ thông tin về các vụ tham nhũng của các nhân vật tầm cỡ, có nhà độc tài F. Marcos ở Philippines, Sani Abacha ở Nigeria, hay cựu giám đốc tình báo Peru V. Montesinos…
Sau sự kiện này, Bộ Ngoại giao Thụy Sĩ còn cho biết “nước này không phải là nơi để chôn giấu các tài sản tham nhũng và bất hợp pháp. “
3/ Bước ngoặt lịch sử
Tuy có những đấu tranh chống lại tài sản phi pháp, nhưng Thụy Sĩ vẫn là nơi rửa tiền an toàn, bởi nếu không có sự hợp tác của ngành ngân hàng, các thanh tra hay tin tặc cũng không thể điều tra được. Tuy nhiên, một sự kiện vào năm 2009 đã thay đổi tất cả.
Bradley Birkenfeld, một nhân viên của ngân hàng UBS đã cung cấp tài liệu mật về cách tổ chức này giúp các khách hàng tại Mỹ trốn tến 20 tỷ USD tiền thuế. Vụ ầm ĩ nghiêm trọng đến mức chính phủ Thụy Sĩ và Mỹ phải gặp nhau thương lượng. Sau đó chính UBS thừa nhận đã lừa gạt chính phủ Mỹ, nộp phạt 780 triệu USD và phải chia sẻ với IRS thông tin hàng nghìn tài khoản của khách hàng Mỹ đang gửi tiền tại UBS.
Song IRS không kết thúc vụ án tại đó, một loạt các văn phòng của các ngân hàng lớn khác như Credit Suisse và HSBC bị cảnh sát lục soát, gây náo loạn toàn hệ thống ngân hàng của Thụy Sĩ. Trên tờ Tax Notes, các biên tập viên nói người đàn ông vén bức màn bí mật này là “Nhân vật của năm 2009”.
Sau phát súng đầu tiên của Bradley Birkenfeld, một chuỗi các bê bối của giới ngân hàng Thụy Sĩ lại rộ lên, từ vụ thao túng tỷ giá liên ngân hàng London Libor chấn động thị trường quốc tế năm 2012, đến scandal rửa tiền cho các quan chức FIFA bắt đầu từ 2017.
Bradley Birkenfeld sau đó được thưởng 104 triệu USD, nhưng ông cũng bị phạt 3 năm 4 tháng tù vì từng giúp người Mỹ trốn thuế ở UBS. Ông buồn bã nói “Tôi đã thâm nhập vào hệ thống ngân hàng lớn nhất thế giới và giúp chính phủ lớn nhất thế giới vạch trần chân tướng nạn tham nhũng, nhưng đổi lại tôi bị phạt tù. Nhưng dù sao công lý đã được thực thi, tôi sẽ tiếp tục chiến đấu tới cùng”.
4/ Dấu chấm hết của tiền bất chính?
Nhằm nỗ lực làm “trong sạch hóa” ngành ngân hàng của nước mình, Quốc hội nước này đã thông qua thỏa thuận “Hiệp ước đa phương về hỗ trợ hành chính tương hỗ đối với các vấn đề về thuế”, và giảm thiểu các chính sách bảo vệ ngân hàng.
Theo hiệp ước này, thông tin các khách hàng nước ngoài gửi tiền tại ngân hàng Thụy Sĩ hàng năm sẽ được tiết lộ với các nước tham gia, bắt đầu từ 1/1/2018. Nhưng từ 2017, Thụy Sĩ đã bắt tay tổng hợp thông tin các chủ tài khoản để sau đó chia sẻ với một số nước như Nhật Bản, Canada, Hàn Quốc vào năm 2018. Riêng với các nền kinh tế mới nổi như Brazil, Argentina và Nam Phi, phải đến 2019 Thụy Sĩ mới thực thi hiệp ước này.
Sau hàng loạt scandal và nỗ lực của chính quyền, Thụy Sĩ cuối cùng đã được EU loại khỏi danh sách các nước thiên đường thuế. Nhưng đổi lại, ngành ngân hàng nước này phải rất nỗ lực thu hút các dòng vốn khác, vì nguồn thu từ việc quản lý các nguồn tiền phi pháp giờ đã không còn. Tệ hơn là mới 2021 này, 2 ngân hàng lớn nhất Thụy Sĩ là UBS và Credit Suisse vừa lỗ hàng tỷ USD sau vụ sụp đổ của quỹ đầu tư Archegos.
