Theo SCMP, Việt Nam được coi là một trong những nước hưởng lợi chính từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, với việc các công ty tìm kiếm địa điểm thay thế cho các nhà máy của họ để tránh thuế quan.
Phóng viên Erika Na của tờ South China Morning Post (SCMP) gần đây đã đến Việt Nam và sản xuất loạt bài viết nhìn lại tình hình của Việt Nam trong bốn năm qua. Trong bài viết này, Erika Na đi sâu vào phân tích tác động đối với vị thế được gọi là công xưởng thế giới của Trung Quốc.
Tại sao Lego chọn Việt Nam chứ không phải Trung Quốc để xây dựng nhà máy trung tính carbon đầu tiên?
Lego, nhà sản xuất đồ chơi số 1 thế giới tính theo doanh thu, gần đây đã động thổ xây dựng nhà máy trung hòa carbon đầu tiên của công ty ở châu Á – một dự án phát triển quy mô lớn trị giá 1 tỷ USD trên diện tích 44 ha.
Tuy nhiên, không giống như các nhà máy khác của nhà sản xuất đồ chơi này, Lego đã chọn đặt nhà máy tại Việt Nam. Đây sẽ là trung tâm sản xuất toàn cầu thứ 6 của Lego và nhà máy thứ 2 ở châu Á. Nhà máy đầu tiên của Lego ở châu Á nằm tại Gia Hưng, Trung Quốc và bắt đầu hoạt động vào năm 2015.
Tháng 12/2021, ông Carsten Rasmussen, Giám đốc Vận hành của Tập đoàn LEGO, cho biết: “Chính phủ Việt Nam có kế hoạch đầu tư để mở rộng cơ sở vật chất cho hoạt động sản xuất năng lượng tái tạo và thúc đẩy hợp tác với các công ty đầu tư nước ngoài chất lượng cao - là một trong những lý do khiến chúng tôi quyết định xây dựng nhà máy tại đây”.
Chưa đầy một năm sau, vào tháng 11, lễ khởi công nhà máy đã diễn ra tại Bình Dương – tỉnh có các khu công nghiệp lớn nhất cả nước.
Theo SCMP, Bình Dương đã trải qua quá trình chuyển đổi sâu sắc trong 20 năm qua – từ một tỉnh phụ thuộc vào nông nghiệp trở thành điểm đến nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ ba của Việt Nam, với tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) cao nhất cả nước vào năm 2021. Thống kê của chính phủ cho thấy các ngành công nghiệp và dịch vụ chiếm 97% sản lượng kinh tế của tỉnh này.
Bình Dương đã có 30 khu công nghiệp và tỉnh này vẫn quyết tâm giữ đà phát triển. Năm 2022, nhà phát triển bất động sản công nghiệp lớn nhất của tỉnh bắt đầu xây dựng khu bất động sản thứ bảy, rộng 1.000 ha. Đây là nơi nhà máy mới của Lego đang được xây dựng.
Liệu Việt Nam có thể thay thế Trung Quốc để trở thành “công xưởng của thế giới”?
Nhưng bất chấp những lựa chọn tương tự của nhiều công ty để mở rộng hoạt động sản xuất của họ, những người trong ngành nói rằng Việt Nam không thể thay thế Trung Quốc trở thành “công xưởng của thế giới”. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang tăng cường cạnh tranh với Trung Quốc, vốn là điểm đến chính của các nhà đầu tư sản xuất quốc tế trong những thập kỷ gần đây.
Sự cạnh tranh này được cho là sẽ ngày càng gay gắt khi cả chính phủ Trung Quốc và Việt Nam đều cố gắng thu hút các nhà đầu tư nước ngoài chất lượng cao hơn với nhiều ưu đãi khác nhau. Và họ không đơn độc. Với việc toàn bộ các nước Đông Nam Á đang tìm cách giành lấy một miếng bánh sản xuất của Trung Quốc, các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc sẽ khó duy trì vững vị thế thống trị của mình trong dài hạn.
Làn sóng đầu tư và chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Việt Nam trong những năm gần đây thực sự đã gây ra mối lo ngại ở Trung Quốc về việc mất các hoạt động kinh doanh sản xuất vào tay Việt Nam.
Việt Nam bắt đầu nhận được nhiều sự quan tâm hơn từ các nhà đầu tư nước ngoài vào năm 2018 sau khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nổ ra và Washington áp đặt mức thuế cao hơn đối với các nhà sản xuất có hoạt động tại Trung Quốc. Năm 2018, FDI vào Việt Nam tăng 9,1% lên 19,1 tỷ USD; tiếp theo là mức tăng 6,7% lên 20,38 tỷ USD vào năm 2019. Đầu tư từ Trung Quốc và Hồng Kông vào Việt Nam cũng ghi nhận mức tăng vọt trong năm đó.
Chưa hết, mối quan tâm đó càng tăng lên khi các đợt phong tỏa do Covid-19 làm gián đoạn hoạt động sản xuất tại các nhà máy Trung Quốc. Trong khi đại dịch Covid-19 toàn cầu khiến dòng vốn FDI vào Việt Nam bị đình trệ trong năm 2020, thì năm 2021 các nhà đầu tư đã trở lại với 38,85 tỷ USD vốn FDI đăng ký mới.
“Kỳ vọng của tôi là chừng nào FDI còn chảy vào và có sẵn lao động, một phần xuất khẩu của Trung Quốc sẽ chuyển sang Việt Nam. Nhưng điều này bị hạn chế theo nhiều cách,” David Dapice, một chuyên gia kinh tế của Đại học Harvard cho biết.
Zhang Monan, Phó Viện Nghiên cứu Châu Mỹ và Châu Âu tại Trung tâm Trao đổi Kinh tế Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh cho biết các quốc gia cần một hệ thống quy trình sản xuất công nghiệp hoàn chỉnh và thị trường nội địa khổng lồ để có thể trở thành công xưởng của thế giới và những tiêu chí này làm cho Việt Nam ở thế bất lợi trong việc thay thế Trung Quốc.
Việt Nam đang thiếu một quy trình sản xuất công nghiệp độc lập và hoàn chỉnh bởi các linh kiện và bán thành phẩm chủ yếu được nhập từ Trung Quốc, còn sản phẩm hoàn chỉnh chủ yếu được bán sang Mỹ - một mô hình mà Zhang cho biết sẽ làm cho sự phát triển công nghiệp của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế. Vì thế, Việt Nam nên lựa chọn kỹ lưỡng loại hình mà họ muốn thu hút đầu tư.
Theo SCMP, Việt Nam cũng thiếu nhiều lao động lành nghề so với Trung Quốc. Được biết có khoảng 11% trong 51,4 triệu lao động của Việt Nam được coi là có tay nghề cao, trong khi Trung Quốc cho biết họ có hơn 200 triệu công nhân lành nghề, chiếm khoảng 26% tổng lực lượng lao động.
Bruno Jaspaert, CEO của Khu công nghiệp Deep C cho biết: Việt Nam không thể trở thành công xưởng của thế giới. Đó là lý do tại sao Việt Nam nên lựa chọn cẩn thận loại hình đầu tư bởi theo ông Việt Nam sẽ sớm cạn kiệt con người, năng lượng và đất đai – những thứ mà Trung Quốc sẽ khó có thể cạn kiệt.
Theo một báo cáo do Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam đưa ra vào tháng 5 cho biết tiến độ thu hút các dự án công nghệ cao từ Mỹ và châu Âu vào năm 2021 còn chậm.
Xu thế sản xuất và năng lượng xanh ngày càng trở nên quan trọng đối với các nhà xuất khẩu sang thị trường châu Âu do cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU – tức là sẽ đánh thuế bổ sung dựa trên lượng khí thải carbon trong quá trình sản xuất, tuy Việt Nam hơi muộn trong xu thế này nhưng đây có thể là một lợi thế.
Bruno Jaspaert cho biết Việt Nam “có thể có công thức thành công” nếu tập trung vào các vấn đề như tính bền vững, các mục tiêu phát triển của Liên Hợp Quốc và các tiêu chí về Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) đối với các nhà đầu tư quốc tế.
Theo Bruno Jaspaert, đối với Việt Nam vì chỉ mới bắt đầu nên việc kết hợp tất cả các tiêu chí mới đó và đưa nó vào cơ sở hạ tầng là khá dễ dàng. Trong khi đó, tại các quốc gia đã được phát triển toàn diện và bạn phải bắt đầu nghĩ đến việc làm điều đó… thì chi phí là rất lớn. Vì vậy, Bruno Jaspaert cho rằng Việt Nam đang may mắn cả về thời điểm và động lực vào lúc này.
Trong khi cả Zhang và Xiao đều nói rằng Trung Quốc sẽ vẫn là công xưởng của thế giới, tuy nhiện, họ cũng thừa nhận rằng Trung Quốc đang phải đối mặt với những thách thức.
Zhang cho biết: “Ngành sản xuất của Trung Quốc thực sự đang đối mặt với những thách thức ngày càng tăng để thu hút đầu tư nước ngoài. Không chỉ Việt Nam, mà cả Ấn Độ, Mexico và thậm chí cả Mỹ, Châu Âu và các nước khác đang cạnh tranh để thu hút các nhà đầu tư sản xuất nước ngoài.”
Xiao nói rằng cả Trung Quốc và Việt Nam đang cố gắng thu hút đầu tư nước ngoài chất lượng cao và phải chọn lọc những ngành và nhà đầu tư mà họ thu hút.
Bà nói: “Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra các chính sách dỡ bỏ các hạn chế đối với các nhà đầu tư nước ngoài và tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút FDI, tập trung chủ yếu vào công nghệ cao”.
Vào tháng 10, Trung Quốc đã công bố 15 biện pháp nhằm thu hút đầu tư nước ngoài vào sản xuất. Họ tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao, thiết bị, đồng thời tìm cách khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài tập trung vào các ngành công nghệ năng lượng mới và carbon thấp.
Ông Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS – Yusof Ishak Institute, Singapore) nói rằng mặc dù Việt Nam sẽ không bao giờ thay thế được Trung Quốc để trở thành công xưởng của thế giới, nhưng toàn bộ Đông Nam Á đang nỗ lực cho việc này trong dài hạn.
Theo ông, dân số Trung Quốc đang giảm và già đi, trong khi cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt.
Khi Trung Quốc tiến lên trong chuỗi giá trị, các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia ở Đông Nam Á, sẽ tiếp nhận những gì Trung Quốc bỏ lại phía sau.
Tất nhiên, theo một cách nào đó, đây là một cuộc cạnh tranh, vì Trung Quốc mất một số nhà đầu tư vào tay Việt Nam và một số nước khác. Nhưng ông nghĩ đó là cách nền kinh tế và thị trường vận hành. Khi bạn không đủ sức cạnh tranh và bạn không còn hấp dẫn các nhà đầu tư nữa, họ sẽ rời bỏ bạn.
Sớm hay muộn điều tương tự cũng có thể xảy ra với Việt Nam. Nếu Việt Nam không còn hấp dẫn, các nhà đầu tư có thể chuyển sang Campuchia, Myanmar, Bangladesh hay Ấn Độ.
Theo SCMP (Lược dịch)
