Trung Quốc là một quốc gia của những người tiết kiệm. Chính phủ Trung Quốc muốn người dân chi tiêu nhiều hơn và tiết kiệm ít hơn. Họ cũng muốn người dân vay nợ nhiều hơn, tất cả vì mục đích cứu nền kinh tế khỏi cuộc suy thoái đã kéo dài 4 năm.
Vào tháng 3 năm 2025, cơ quan quản lý tài chính cấp quốc gia đã thúc giục các ngân hàng Trung Quốc mở rộng cho vay tiêu dùng và đưa ra các điều khoản trả nợ linh hoạt hơn. Tháng trước, các nhà hoạch định chính sách đã hứa sẽ cung cấp các dịch vụ tài chính "sáng tạo" để thúc đẩy tiêu dùng.
Tuy nhiên, nhiều người tiêu dùng Trung Quốc vẫn còn e ngại. Một số lượng đáng báo động trong số họ đã vỡ nợ.
Từ năm 2021 đến năm 2024, tổng tiền tiết kiệm hộ gia đình của Trung Quốc đã tăng 50%, do người dân lo sợ giá nhà đất giảm mạnh đã gửi tiền vào ngân hàng. Trong cùng kỳ, số lượng các khoản vay mà các hộ gia đình không có khả năng trả nợ đã tăng gần gấp đôi.
Đối với Bắc Kinh, việc mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng có vẻ như là một cách nhanh chóng để kích thích nền kinh tế. Tuy nhiên, việc thúc đẩy người tiêu dùng vay vốn này có nguy cơ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nợ cá nhân đang ngày càng trầm trọng. Nhiều người vay vốn, đặc biệt là người trẻ, bị mắc kẹt trong vòng xoáy nợ nần, do kiến thức tài chính kém, tỷ lệ thất nghiệp cao trong thanh niên và tiền lương trì trệ.
Những người mắc kẹt trong vòng xoáy này rất đa dạng: công nhân nhà máy, chuyên gia trẻ và người làm việc trong nền kinh tế việc làm tự do. Họ là những người gần như không đủ sống, sống trong nỗi sợ vỡ nợ, những cuộc gọi từ các công ty đòi nợ và cảm giác xấu hổ tột độ.
Một người tôi phỏng vấn, một nhân viên công nghệ 27 tuổi ở Thượng Hải, cho biết anh thường vay tiền từ một ứng dụng tài chính tiêu dùng trực tuyến để trả nợ cho một ứng dụng khác. Anh ấy nói rằng nỗi lo lắng đó rất lớn. "Tôi cảm thấy mình như bị mắc kẹt trong một vòng lặp vô tận", anh ấy nói và yêu cầu tôi chỉ nêu họ của anh ấy là Xia. Ba người khác tôi phỏng vấn cũng yêu cầu giấu tên.
Nền kinh tế Trung Quốc đang ngày càng chia rẽ. Những người khá giả thì đang tiết kiệm nhiều hơn phòng khi khó khăn. Những người nghèo khó thì không còn lựa chọn nào khác ngoài việc vay nợ.
Một cuộc khảo sát hàng quý gần đây của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc với 20.000 người tham gia tại 50 thành phố cho thấy người tiêu dùng ngày càng bi quan. Cảm giác an toàn khi có việc làm đã giảm xuống mức thấp kỷ lục. Mức độ sẵn sàng chi tiêu của họ đã giảm xuống mức chưa từng thấy kể từ đỉnh điểm của đại dịch Covid-19.
Theo Gavekal Dragnomics, một công ty tư vấn nghiên cứu, năm ngoái, ước tính có khoảng 25 đến 34 triệu người vỡ nợ vay cá nhân, gấp đôi con số năm 2019. Nếu tính cả các khoản vay quá hạn nhưng chưa đến hạn, số lượng người vay rủi ro sẽ tăng lên từ 61 đến 83 triệu người. Con số này chiếm từ 5 đến 7% tổng dân số từ 15 tuổi trở lên.
Cũng như ở Hoa Kỳ, tình trạng vỡ nợ làm xấu đi các mức tin cậy tín dụng cá nhân ở Trung Quốc, khiến người dân không thể vay vốn trong tương lai và hạn chế đáng kể khả năng thăng tiến của họ. Tuy nhiên, hậu quả mang tính trừng phạt này có thể trở nên trầm trọng hơn vì Trung Quốc thiếu một hệ thống phá sản chính thức cho phép cá nhân xóa nợ.
Đối với nhiều người mắc nợ, vay thêm là một phương tiện để sinh tồn, chứ không phải để tiêu dùng.
Anh Xia, một chuyên gia công nghệ tại Thượng Hải, cho biết anh đã bắt đầu vay những khoản tiền nhỏ thông qua dịch vụ thanh toán Huabei của Alipay khi còn học đại học để trang trải các chi phí cơ bản. Sau khi tốt nghiệp năm 2019, nợ của anh tăng vọt, lên tới hơn 7.000 đô la, một khoản tiền có thể xoay xở được nếu anh có việc làm ổn định. Nhưng anh cho biết mình đã thất nghiệp trong một nửa thời gian kể từ khi tốt nghiệp.
Theo Victor Shih, một nhà kinh tế tại Đại học California, San Diego, việc vay tiêu dùng trực tuyến ở Trung Quốc rất dễ dàng, có lẽ còn dễ dàng hơn so với các quốc gia khác.
Các nền tảng internet lớn nhất của Trung Quốc, với lượng người dùng khổng lồ, đều có cổng thông tin cho vay. Họ hợp tác với các ngân hàng quốc doanh, những ngân hàng này rất muốn cho người tiêu dùng vay vốn kể từ khi cuộc khủng hoảng nhà đất ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của họ. Lãi suất vay trực tuyến thường cao hơn thẻ tín dụng, và thanh toán trực tuyến được sử dụng rộng rãi hơn nhiều so với thẻ tín dụng ở Trung Quốc.
Các ưu đãi cho vay xuất hiện khắp nơi trên internet. Khi đặt đồ ăn mang về trên ứng dụng giao hàng, người dùng được hỏi liệu họ có muốn vay tiền để trả tiền cho bữa ăn đó không.
Anh Xia cho biết, việc vay tiền thường chỉ yêu cầu cung cấp thông tin cơ bản về danh tính và việc làm, và tiền được giải ngân gần như ngay lập tức.
Mặc dù đã mắc nợ từ năm 2018, anh Xia cho biết anh không hiểu biết nhiều về cách thức hoạt động của lãi suất hoặc điểm tín dụng. Không ai trong số bốn người vay mà tôi phỏng vấn có thể cho tôi biết lãi suất hoặc phí dịch vụ của khoản vay của họ.
Nhưng tất cả họ đều nói rằng họ bị lo lắng, trầm cảm hoặc mất ngủ. Một trong số họ, một nhân viên giao đồ ăn 26 tuổi ở Trùng Khánh, đã gửi email cho tôi lúc 4 giờ sáng vì anh đã quá căng thẳng đến mức không ngủ được.
Một người khác, gánh trên vai khoản nợ 220.000 đô la sau nhiều lần kinh doanh thất bại và thất nghiệp kéo dài, kể với tôi rằng anh đã từng nghĩ đến việc nhảy lầu. Anh và vợ, cả hai đều ngoài 30 tuổi, gần như không có thu nhập trong hai năm qua và không may mắn tìm được việc làm vì họ bị cho là đã quá già.
Người đàn ông họ Shao này cho biết anh đã không thể một khoản vay vào ngày 10 tháng 6. Đến 9 giờ sáng ngày hôm sau, những người đòi nợ liên tục gọi điện.
"Những cuộc gọi này được thiết kế để đe dọa và xúc phạm", anh nói. "Họ muốn gây áp lực buộc anh phải tìm cách trả nợ, dù là vay nợ khác hay vay mượn từ bạn bè và gia đình."
Anh đã chuẩn bị tinh thần bằng cách đọc về trải nghiệm của những người khác giống mình trên các diễn đàn trực tuyến và nói chuyện với bạn bè làm việc tại các công ty đòi nợ. Tuy nhiên, áp lực là vẫn không thể chịu đựng được.
Anh Shao vẫn chưa trải qua điều mà nhiều người cho là tồi tệ nhất: sự bêu riếu trước công chúng. Các nhà thu nợ sẽ bắt đầu gọi điện cho gia đình và bạn bè từ danh bạ điện thoại của người vay, một chiến thuật bị cấm về nguyên tắc nhưng vẫn được sử dụng rộng rãi.
Nhiều người vay cảm thấy xấu hổ từ rất lâu trước khi họ vỡ nợ. Các giá trị xã hội đang thay đổi, nhưng những người Trung Quốc lớn tuổi, những người đã trải qua thời kỳ khó khăn, có xu hướng phán xét người trẻ một cách khắc nghiệt.
Sau khi nghe tập podcast tiếng Trung của tôi về chủ đề này, một nữ doanh nhân đã gửi cho tôi một tin nhắn dài: "Những phẩm chất Trung Quốc của chúng ta đã đi đâu rồi - siêng năng, tiết kiệm và sống trong khả năng của mình?"
Nhưng những người khác lại phản đối việc đổ lỗi cho người vay, cho rằng vấn đề nằm ở hệ thống tín dụng của Trung Quốc.
Một người nghe podcast bình luận: "Cơ chế cho vay là một cái bẫy rập", "được thiết kế chính xác để bẫy những người bình thường vào những thời điểm yếu đuối nhất của họ".
Một bình luận khác, sử dụng thành ngữ tiếng Trung, ví việc Bắc Kinh thúc đẩy cho vay tiêu dùng như "uống thuốc độc để giải khát", cho rằng nó không giải quyết được nguyên nhân sâu xa của tình trạng tiêu dùng yếu kém - khó khăn kinh tế và mạng lưới an sinh xã hội không đầy đủ - mà chỉ trì hoãn điều không thể tránh khỏi bằng cách khuyến khích vay mượn dựa trên tương lai.
Các nhà hoạch định chính sách đã đưa ra các đề xuất như chương trình "sửa chữa tín dụng" để giúp những người vỡ nợ lấy lại quyền tiếp cận các khoản vay, nhưng các nhà phân tích cho rằng việc này có thể mất thời gian. Chính quyền cũng giới hạn số cuộc gọi của nhân viên thu nợ mỗi ngày cho mỗi người và cấm gọi ngoài giờ hành chính. Tuy nhiên, số lượng khiếu nại đối với nhân viên thu nợ đang tăng vọt, cho thấy việc thực thi còn yếu kém.
Và nếu không có hệ thống phá sản cá nhân ở Trung Quốc, sẽ có rất ít cách để xóa nợ. Việc vỡ nợ có thể để lại hậu quả vĩnh viễn.
Cảm giác tuyệt vọng về nợ tiêu dùng đang lan rộng.
Trên trang video Bilibili, một tài khoản có tên "Thoát ly xã hội" hoạt động như một phòng họp hỗ trợ trực tuyến dành cho những người mắc nợ. Trong các buổi phát trực tiếp, người dẫn chương trình 30 tuổi này đọc những lời thú tội từ những người gửi đến, nói rằng họ đã nghiện vay tiền trực tuyến. Lời khuyên quan trọng nhất của anh là: Hãy nói với cha mẹ và tìm kiếm sự giúp đỡ ngay lập tức.
Tài khoản này có hơn một triệu người theo dõi. Một hashtag kêu gọi tất cả những người vay tiền trực tuyến xem video đã thu hút 170 triệu lượt xem và hơn 70.000 bình luận trên trang mạng xã hội Weibo.
-----------------------
- Cù Tuấn biên dịch phóng sự của New York Times.
