Trong phiên giải trình trước Uỷ ban Kinh tế của Quốc Hội hôm nay hai bộ trưởng Tài chính và Công Thương tiếp tục ủn trách nhiệm tính giá xăng dầu cho nhau. Bác Diên còn mở điện thoại “để tôi đọc cho anh nghe” rồi trích nguyên văn luật giá, tranh luận hết sức sôi nổi và thư giãn.

Mặc dù việc tính giá cơ sở hiện nay hết sức rối rắm phức tạp, cách tính chưa phù hợp cho quyền lợi của các bên là nguyên nhân gây ra sự đứt gãy cung ứng trong giai đoạn vừa rồi, nhưng tôi không ủng hộ việc thả nổi ngay cho doanh nghiệp tự quyết định giá do cấu trúc độc quyền của thị trường này.

Khoảng 70% lượng xăng dầu trong nước được cung ứng bởi hai nhà máy lọc dầu Dung Quất và Nghi Sơn, 30% còn lại là từ nhập khẩu. Petrolimex và PVOil vừa thống lĩnh trong đầu mối nhập, phân phối lẫn bán lẻ với thị phần tương ứng lần lượt khoảng trên 50% và 20%. Thị trường như vậy có dạng nhị quyền (duopoly), và nếu thả ra họ rất dễ chi phối hay ngầm thông đồng với nhau để ấn định giá, người tiêu dùng sẽ chịu thiệt.

Trước khi thả giá cho thị trường tự quyết định có lẽ nhà nước nên có những giải pháp để thị trường cung ứng xăng dầu có thêm những doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh với Petrolimex và PVOil, tức là làm sao để chuyển từ cấu trúc nhị quyền sang độc quyền nhóm (oligopoly). Chắc nhiều người còn nhớ thị trường viễn thông di động khi chỉ có Vinaphone và MobiFone, khác với khi có thêm Viettel thế nào. Cùng với việc cho phép người dùng dễ dàng chuyển đổi giữa các nhà mạng, công việc của nhà nước trên thị trường này bây giờ lại là ngăn chặn việc giảm giá của các doanh nghiệp thống lĩnh nhằm tiêu diệt đối thủ cạnh tranh, chứ không phải là việc áp giá trần như trước.

Ngoài ra, các quy định mang tính tiêu diệt cạnh tranh hiện nay trên thị trường phân phân phối và bán lẻ xăng dầu cần phải được loại bỏ. Thật ngạc nhiên khi các cửa hàng bán lẻ chỉ được nhập hàng từ một đầu mối phân phối duy nhất, họ phải tiếp tục hoạt động ngay cả khi nhà phân phối giao hàng với mức giá tối đa mà Bộ Tài chính quy định (không được chiết khấu), nếu không muốn bị tước giấy phép. Càng bán nhiều lỗ càng to, đây là lí do tại sao thời gian qua chúng ta bắt gặp những cây xăng đóng cửa từng phần, hoặc bóp vòi nhỏ lại thử thách sự kiên nhẫn của người mua.

Quy định về khoảng cách tối thiểu (2km trong đô thị, 12km ngoài đô thị) giữa các cây xăng cũng phi lí không kém. Thị trường chỉ có thể cạnh tranh nếu bạn phi xe ra đầu phố nơi có vài cây xăng cạnh nhau cho bạn lựa chọn, điều mà chúng ta thường thấy ở các nước phát triển. Bên này là Shell, bên kia đường có thể là BP hay Exxon. Chỉ khi đó các doanh nghiệp mới có động lực cạnh tranh hạ giá, các bộ trưởng mở điện thoại khoe nhau ảnh đẹp thay vì trích dẫn luật.

Nguồn: TS Phạm Thế Anh