Chính sách thuế quan mới của Mỹ: Bài toán thách thức hay cơ hội bứt phá cho Việt Nam?

Chính sách thuế quan mới mà chính quyền Tổng thống Donald Trump công bố ngày 7/7/2025 đang tạo ra một cơn "địa chấn" đối với chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là các quốc gia xuất khẩu mạnh vào thị trường Mỹ. Trong bức tranh nhiều gam màu đó, Việt Nam – với vị thế là một trong những mắt xích chủ chốt của chuỗi giá trị khu vực – đang đối mặt với một bước ngoặt lớn. Đây vừa là thách thức cam go, vừa là cơ hội vàng để tái cấu trúc, tăng tốc và vươn lên khẳng định vị thế chiến lược trên bản đồ thương mại toàn cầu.

1. Cơ hội ẩn trong “cơn bão” thuế quan: Việt Nam giữ thế thượng phong

Trong khi các quốc gia ASEAN như Lào và Myanmar gánh mức thuế đối ứng lên đến 40%, Campuchia và Thái Lan ở mức 36%, thì Việt Nam chỉ phải chịu mức 20% – thấp hơn hẳn mức trần 46% từng được Mỹ đề xuất hồi tháng 4. Với Mỹ là thị trường chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam (tương đương 119,5 tỷ USD năm 2024), việc giữ được mức thuế này là một thắng lợi đáng kể, giúp hàng Việt duy trì tính cạnh tranh vượt trội.

Tuy nhiên, mặt trận phía sau vẫn còn nhiều chông gai: Mỹ đồng thời áp dụng thuế “ngành” (sectoral tariffs) từ 25–50% và thuế “trung chuyển” (transshipment tariffs) lên tới 40% – một đòn giáng mạnh vào các doanh nghiệp không kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc nguyên liệu.

2. Thuế “ngành” và thuế “trung chuyển”: Những lưỡi gươm treo lơ lửng

Không giống như thuế đối ứng thông thường, thuế ngành không áp theo quốc gia mà nhắm vào các lĩnh vực có dấu hiệu mất cân bằng thương mại hoặc khả năng “lách thuế”. Các ngành sử dụng nguyên liệu từ Trung Quốc, có tỷ lệ nội địa hóa thấp hoặc thiếu minh bạch về xuất xứ sẽ nằm trong tầm ngắm.

Cơ chế vận hành của thuế ngành rất khắt khe – tương tự như cách Anh từng phải đàm phán riêng để miễn giảm thuế với một số ngành, dù đã ký thỏa thuận thương mại song phương với Mỹ. Đây là lời cảnh báo rằng, Việt Nam sẽ không thể trông chờ vào mức thuế đối ứng 20% mà phải chủ động “ứng chiến” cho từng ngành cụ thể.

3. Tác động đến các ngành xuất khẩu chủ lực: Cơ hội chỉ đến với ai sẵn sàng

► Ngành điện tử – "con át chủ bài" cần được bảo vệ

Với kim ngạch 35 tỷ USD xuất khẩu sang Mỹ trong năm 2024, ngành điện tử là trụ cột xuất khẩu hàng đầu. Mức thuế đối ứng 20% giúp Việt Nam nổi trội hơn Thái Lan và Malaysia. Tuy nhiên, với việc nhiều linh kiện điện tử phụ thuộc nguồn từ Trung Quốc, nguy cơ bị áp thuế ngành 25–50% là hiện hữu. Nếu không minh bạch hóa chuỗi cung ứng, các ông lớn như Samsung hay Intel hoàn toàn có thể chuyển sản xuất sang các nước có nội địa hóa cao hơn như Thái Lan hay Malaysia.

► Dệt may – Đối thủ đang rình rập từng bước chậm

Với 19 tỷ USD xuất khẩu sang Mỹ, chiếm 16% tổng kim ngạch, dệt may là ngành dễ tổn thương nhất bởi 60% nguyên liệu nhập từ Trung Quốc. Dù thuế đối ứng 20% là lợi thế so với Campuchia (36%), nhưng nếu bị áp thuế ngành hoặc trung chuyển, hàng Việt có thể bị đội giá, mất sức cạnh tranh với Ấn Độ – nơi sở hữu chuỗi cung ứng khép kín và chi phí lao động rẻ – hay Bangladesh – "ông vua chi phí thấp" trong ngành dệt may.

► Đồ gỗ – Cần minh bạch hay sẽ mất trắng

Việt Nam hiện là nhà xuất khẩu gỗ lớn thứ hai vào Mỹ, chỉ sau Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn nhập nguyên liệu từ các nguồn không rõ ràng, làm tăng rủi ro bị áp thuế ngành. Ấn Độ và Thái Lan đang dần vươn lên nhờ nguồn nguyên liệu nội địa và tiêu chuẩn bền vững. Nếu Việt Nam không sớm minh bạch hóa chuỗi cung ứng, nguy cơ bị "gạt ra lề" là hoàn toàn có thật.

► Thủy sản – Thế mạnh có thể thành gót chân Achilles

Tôm và cá tra – những sản phẩm chiến lược với kim ngạch 14 tỷ USD – đang được hưởng lợi từ mức thuế thấp. Nhưng nếu bị đánh thuế ngành do không đạt chuẩn chất lượng hoặc thiếu truy xuất nguồn gốc rõ ràng, thị trường Mỹ sẽ dần nghiêng về Ấn Độ – nơi đang tăng tốc mở rộng thị phần thủy sản vào Mỹ với tốc độ trên 12% mỗi năm.

4. Kịch bản kinh tế và xã hội: Không chỉ là chuyện xuất khẩu

Chính sách thuế mới không chỉ tác động tới doanh nghiệp Việt mà còn khiến người tiêu dùng Mỹ chịu áp lực lạm phát do giá hàng nhập khẩu tăng cao. Đồng thời, các nhà nhập khẩu Mỹ cũng đối mặt với việc giảm biên lợi nhuận, có thể kéo theo làn sóng cắt giảm nhân sự.

Về phía Việt Nam, nếu doanh nghiệp không kiểm soát được nguồn gốc hàng hóa, hậu quả là mất đơn hàng, tăng chi phí, và mất cơ hội trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này đe dọa trực tiếp đến tăng trưởng GDP (xuất khẩu chiếm tới 85% GDP Việt Nam) và việc làm của hàng triệu lao động, đặc biệt trong các ngành thâm dụng lao động như dệt may, đồ gỗ và thủy sản.

5. Việt Nam cần làm gì để chuyển nguy thành cơ?

✅ Minh bạch hóa chuỗi cung ứng – Mấu chốt sống còn

Đầu tư vào công nghệ truy xuất nguồn gốc (như blockchain) sẽ giúp chứng minh tính hợp pháp và minh bạch trong nguyên liệu đầu vào – đặc biệt với các ngành dễ bị cáo buộc trung chuyển như điện tử và dệt may.

✅ Đàm phán thuế ngành – Đừng đứng ngoài cuộc

Một tổ công tác đặc biệt cần được thành lập để chủ động đàm phán với Mỹ về thuế ngành cho các lĩnh vực chiến lược. Việc tận dụng mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt – Mỹ sẽ là lợi thế lớn để giành các hạn ngạch miễn/giảm thuế.

✅ Đa dạng hóa thị trường – Bớt phụ thuộc vào Mỹ

Tận dụng các FTA như EVFTA, CPTPP, RCEP sẽ mở ra cánh cửa đến các thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc – giảm thiểu rủi ro từ bất ổn thương mại Mỹ.

✅ Nâng cấp nội lực – Sản xuất mới là vũ khí bền vững

Giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu, phát triển công nghiệp hỗ trợ, thúc đẩy sản xuất nội địa trong dệt may và điện tử là giải pháp dài hạn. Đây cũng là cách duy nhất để tăng tỷ lệ nội địa hóa và tránh bẫy thuế ngành trong tương lai.

✅ Hỗ trợ doanh nghiệp – Chính sách phải đi trước thị trường

Chính phủ cần triển khai các gói hỗ trợ thiết thực: gia hạn thuế, tín dụng ưu đãi, đơn giản hóa thủ tục xuất khẩu, giúp doanh nghiệp tăng sức đề kháng trong giai đoạn biến động mạnh.

6. Kết luận: Cơ hội sẽ chỉ đến với quốc gia biết chuyển hóa thách thức

Chính sách thuế mới của Mỹ là một phép thử đầy khắc nghiệt, nhưng đồng thời cũng là lời mời cho những nền kinh tế dám cải cách, minh bạch và nâng cấp năng lực. Việt Nam đang có lợi thế trước ASEAN, nhưng không có gì đảm bảo nếu không hành động kịp thời và quyết liệt.

Nếu biết tận dụng cơ hội, Việt Nam hoàn toàn có thể chuyển mình thành trung tâm sản xuất – xuất khẩu hàng đầu châu Á, thay vì là “nhà cung ứng thay thế tạm thời” trong mắt các đối tác toàn cầu.

Ngược lại, chậm trễ, chủ quan hay thiếu đồng bộ sẽ khiến Việt Nam tụt lại phía sau trong cuộc đua giành thị phần trước Thái Lan, Ấn Độ và Bangladesh – những đối thủ không hề dễ chơi.

...............................

Liên hệ tư vấn: 0327555026